Monnikenwerk

Vroeger dacht ik dat monnikenwerk zwaar en vervelend was. Als je bijvoorbeeld een boek moest overschrijven, bladzijde voor bladzijde, uur na uur, dag na dag. Uitputtend leek me dat. Vooral ook omdat zo’n monnik dat eenzaam in een koude cel zat te doen.

Klassiek Chinees
Ik denk daar tegenwoordig heel anders over. Ik ben van monnikenwerk gaan houden. Elke ochtend als ik wakker word brengt mijn lief mij een kop koffie op bed, met een haverkoek. Ik installeer mijn kussens zodat ik rechtop kan zitten en leg vier woordenboeken naast me op bed, een dummy (een boek met lege bladzijden) op mijn schoot en een Chinees filosofieboek in het klassiek Chinees. Dat sla ik open en begin met vertalen.

Opzoeken
Er zijn veel karakters waarvan ik de betekenissen wel zo ongeveer in mijn hoofd heb of waarvan ik in ieder geval weet hoe het in pinyin geschreven wordt. Toch zoek ik ook de woorden die ik wel ken nog vaak op in mijn woordenboeken om te kijken of dat specifieke karakter in combinatie met het karakter er achter nog een speciale of specifiekere betekenis heeft. Ook zoek ik hetzelfde karakter soms in verschillende woordenboeken op, omdat daar ook andere betekenissen in kunnen staan.

Notities
Vervolgens schrijf ik de Nederlandse betekenissen van het karakter, of de combinatie van karakters in een kolom aan de rechterkant van mijn dummy op, met, tussen haakjes, hoe het in het pinyin geschreven wordt (en in het mandarijn uitgesproken wordt). Dat doe ik omdat ik daardoor mezelf train om steeds meer tekens te onthouden en het spreken en verstaan van mandarijn beter onder de knie te krijgen.

De vertaling
In de kolom ernaast maak ik dan een proefvertaling aan de hand van alle uitgezochte betekenissen. Omdat één karakter vaak verschillende, soms zelfs aan elkaar tegengestelde betekenissen kan hebben, is dat vaak nogal een gepuzzel. De vertaling van zo’n tekst hangt erg van de context af. Vandaar ook dat veel vertalingen van dezelfde tekst uit het klassieke Chinees enorm kunnen verschillen. Dat komt ook omdat de beelden die gebruikt worden vaak typisch Chinees zijn. Uiteindelijk schrijf ik op linkerbladzijde de, min of meer definitieve, vertaling op. Vaak schaaf ik daar nog wat aan als ik die vertaling op mijn laptop intik.

Katten, honden en pijpestelen
Er zijn in elke taal uitdrukkingen die, als je ze letterlijk in een andere taal vertaalt, alleen maar onzin lijken te bevatten. Als je ‘it’s raining cats and dogs’ letterlijk vertaalt krijg je ‘het regent katten en honden’. Ook het Chinees zit vol met uitdrukkingen die, als je ze letterlijk vertaalt, nergens op lijken te slaan. Toch kun je dan, uit de context, wel uitmaken wat er, zo ongeveer, bedoeld wordt. Ik denk niet dat iemand die ‘it’s raining cats and dogs’ leest, denkt dat je dat letterlijk moet nemen. Waarschijnlijk zal iemand die het Engels machtig is wel aanvoelen dat bedoeld wordt dat het heel erg hard regent. ‘Het regent pijpestelen’, zeggen wij dan. Wat, als je het letterlijk terugvertaalt zou klinken als ‘it’s raining shanks of tobacco pipes’. Waarschijnlijk is er geen Engelsman die daar tabak van kan maken (pun intended).

Uitdrukkingen
Ik heb ook een aantal boeken waarin Chinese uitdrukkingen, spreekwoorden en gezegdes staan en ook die boeken raadpleeg ik, maar niet zo heel vaak, moet ik eerlijk zeggen.

Gestaag doorgaan
Per dag vertaal ik zo’n vijftig tot honderd karakters, waarbij aangetekend dient te worden dat elk karakter voor een betekenis staat en die vertaling uit vijf tot acht regels bestaat. Daar ben ik tussen de twee en drie uur mee bezig. Elke dag. Zeven dagen in de week. Totdat het boek dat ik op dat moment aan het vertalen ben, helemaal vertaald is.

Diepzinnige woorden
Zo heb ik, in een tijdsbestek van ruim een jaar, een boek van Hong Yingming uit het begin van de zeventiende eeuw vertaald. ‘Cai Gen Tan’ heet dat boek. Die titel heb ik vertaald met ‘Diepzinnige woorden die zich voeden aan de bron’. Dat boek bestaat uit 360 aforismen, waarvan ik er elke dag één heb vertaald. Daarna heb ik een uitgebreid voorwoord vertaald om iets meer te weten te komen over de schrijver en de geschiedenis van het boek. Dat kostte me ook nog ongeveer anderhalve maand.

Monnikenwerk
Je kunt het maken van zo’ vertaling gerust bestempelen als ‘monnikenwerk’ Vooral als je weet dat ik, door een chronisch energietekort, veel minder actief kan zijn dan mijn gemiddelde medemens. Daarnaast vind ik dat ik ook elke dag dien te koken (dat is mijn bijdrage aan het huishouden) en daar ook zo’n anderhalf uur aan besteed.

Structuur
Mijn dagen zijn, onder andere vanwege mijn energiebeperking, nogal streng gestructureerd. Na twee tot drie uur, in bed, vertalen, wandel ik minstens een half uur om mijn lichaam enigszins in conditie te houden. Elke dag studeer ik minstens een uur op mijn bariton-ukelele. Ook ligt er altijd een boek klaar dat nodig gelezen moet worden en soms zelfs meerdere. Daarnaast kijk ik zo nu en dan een film op dvd of luister naar muziek. Zo gebruik ik de acht tot tien uur die ik dagelijks heb, zo optimaal mogelijk, en geniet ik er ook zo optimaal mogelijk van.

Studeren en vertalen
Ik leef natuurlijk niet helemaal als een kluizenaar. Ik leef samen met een levenspartner en een zoon. Ook zijn er vrienden waar ik zo nu en dan contact mee heb. Toch voelt mijn leven, in positieve zin, wel als dat van een kluizenaar. De meeste tijd besteed ik aan studeren en vertalen. Dat kan ook omdat ik geen sociale verplichtingen meer heb, zoals een monnik dat, buiten zijn  kloostertaken, ook niet heeft.

Uitpakken van een cadeau
Dat ervaar ik niet als een zwaar leven, integendeel. Het iedere dag bezig zijn met het vertalen van een klassiek Chinese tekst is, in mijn ogen, een genot. Karakter voor karakter, zin voor zin, achterhalen wat een Chinese denker honderden jaren geleden heeft opgeschreven, is als het uitpakken van een cadeau.

Een eeuwenoud cadeau
Het boek dat ik, vanaf volgende week, hier op deze plek in moorsmagazine, zal publiceren heb ik, op die manier, als een cadeau uitgepakt. Dat cadeau wil ik graag met zoveel mogelijk mensen delen. Dus is het, vanaf volgende week via dit magazine, te lezen.

Ruud