Waarachtig
Een goed verhaal dient waarachtig te zijn. Dat betekent niet dat het waar gebeurd moet zijn en zelfs niet dat het geloofwaardig moet zijn, maar dat degene die het verhaal ondergaat het als waar beleeft, of het in ieder geval voor waar wil aannemen. Hoe onwaarschijnlijk de wereld in een verhaal ook is, als die wereld zo beschreven is dat je het gevoel hebt dat die wereld echt zou kunnen bestaan, dan voldoet de maker van dat verhaal aan de norm van waarachtigheid.

Een spel met de werkelijkheid
Een goede verhalenverteller weet de meest vergaande fantasie zo waarachtig te maken dat degene die het verhaal ondergaat probleemloos accepteert dat de werkelijkheid binnen dat verhaal waar is, terwijl het besef dat het om een fantasieverhaal gaat nooit helemaal verdwijnt. Een goed fantasieverhaal is een spel dat de verteller met de werkelijkheid speelt door te doen alsof wat verzonnen is echt is. Degene die het verhaal ondergaat speelt dat spel mee.

De schurk
Het schijnt vroeger wel eens voorgekomen te zijn dat mensen de ‘boef’ in een toneelstuk, na afloop op stonden te wachten om hem in elkaar te slaan, omdat ze de toneelspeler die die boef speelde niet meer als toneelspeler zagen maar daadwerkelijk dachten dat hij de boef was die hij in het toneelstuk speelde. Je zou dat als een compliment voor die toneelspeler kunnen beschouwen, maar tegelijkertijd ontbrak het de toeschouwer van dat toneelstuk aan het besef dat het hier om een verzonnen verhaal ging.

De juiste afstand
Te weinig afstand nemen van een verhaal kan er voor zorgen dat waarachtige verzinsels voor waarheid worden aangezien, terwijl een te grote afstand er voor zorgt dat het verhaal niet als waarachtig ervaren wordt.

Waar is waar
Mijn moeder las geen fictie. Voor haar moest een verhaal ‘echt’ gebeurd zijn. Dat er, ook in verhalen die nadrukkelijk op echte gebeurtenissen zijn gebaseerd, altijd een deel fictie zit, drong niet tot haar door. Als ze een boek las over iemand met vijftig verschillende persoonlijkheden dan nam ze voetstoots aan dat die persoon ook daadwerkelijk vijftig persoonlijkheden had. Dat een aantal van die persoonlijkheden wel eens verzonnen zouden kunnen zijn om de psychiater die die persoon behandelde, te misleiden, kwam niet in haar op.

Gaten in het geheugen
Elk verhaal is deels fictief. Niemand weet nog woordelijk wat een ander gezegd heeft en hoe die persoon keek of wat die persoon dacht op een bepaald moment in het verhaal, zelfs niet als het om iemand zelf gaat. Ik heb ooit een verhaal geschreven over mijn relatie met mijn grootvader. Dat deed ik zo precies mogelijk, maar ik kon niet anders dan de gaten in mijn geheugen opvullen met details die weliswaar waarachtig waren, maar niet precies zo waren gebeurd.

De details
Mijn ouders waren boos nadat ik ze dat verhaal had laten lezen, omdat er dingen in stonden die volgens hen anders waren gebeurd. Toch had ik nergens gelogen. Ik vertelde het verhaal zoals ik het me herinnerde, wetende dat mijn herinneringen niet altijd even betrouwbaar zijn. Mijn  ouders vielen ook niet over de strekking van het verhaal, maar over details en vaak over details die ikzelf helemaal niet zo belangrijk vond. Vooral mijn moeder kon dat moeilijk verdragen. Zoals zij het zich herinnerde, zo was het en niet anders.

Hapklare brokken
Er is een element in een goed verhaal dat in de werkelijkheid ontbreekt. In een goed verhaal is elk onderdeeltje belangrijk voor het verhaal. Wat afleidt of niet essentieel is, wordt weggelaten. Daardoor is een verhaal vaak waarachtiger dan de werkelijkheid. Als ik de werkelijkheid heel secuur en precies zou proberen te beschrijven dan was er al snel geen touw meer aan vast te knopen. Daarom ervaren we de werkelijkheid niet zoals hij is, maar maken er hapklare brokken van waarbij we alles weglaten wat niet bij zo’n hapklare brok hoort.

Verdwalen in een verhaal
Als we over een waargebeurde gebeurtenis vertellen, maken we daar al snel een verhaal van, waarbij we niet precies beschrijven wat er allemaal gebeurd is, maar alleen wat we van belang vinden. Ook daar had mijn moeder moeite mee. Als zij een gebeurtenis probeerde te vertellen, verzandde ze al snel in allerlei details. ‘En toen gingen we na de tweede straat rechts, of eh nee, het was na de derde straat, of was het nou toch de tweede straat, even nadenken hoor, eh, nee het was toch na de tweede straat…nee het was toch de derde straat, want daar ligt een cafetaria op de hoek waar je heerlijke mosselen kunt eten, hoe heet dat cafetaria ook alweer, het was iets met eh…’  Als mijn moeder een verhaal vertelde was iedereen na een paar zinnen de weg helemaal kwijt, zijzelf niet in het minst.

Selectief vertellen
Dus als we een gebeurtenis meemaken dan maken we daar een verhaal van om die gebeurtenis terug te kunnen halen of met anderen te kunnen delen. Om dat te kunnen doen, maken we een selectie van al die dingen die deel uitmaakten van die gebeurtenis, laten de zaken, die er voor het verhaal niet toe doen, weg, en benadrukken die zaken die het verhaal duidelijker maken. Daarmee doen we de werkelijkheid geweld aan. Al was het maar omdat we die zaken benadrukken die onze versie van het verhaal het meest dienen en de zaken die dat niet doen voor het gemak maar vergeten.

Beschrijf wat je hier ziet
Ik kan me herinneren dat we, voor een programma voor de lokale televisie in Den Haag, een item hadden waarin we mensen een foto lieten zien van een fiets onder een raam waar op de bagagedrager een tas stond terwijl iemand uit het raam hing met zijn hand tien centimeter boven de handgreep van die tas. We vroegen mensen op straat om ons te vertellen wat ze op die foto zagen. Vrijwel iedereen begon een verhaal te vertellen over wat er, volgens hen, op die foto gebeurde. De ene persoon dacht dat de persoon die uit het raam hing de tas probeerde te pakken, terwijl een ander dacht dat hij de tas juist op de bagagedrager had gezet. Er was evenwel één voorbijganger die precies begon te omschrijven wat hij op de foto zag, zonder ook maar één moment te speculeren wat er op die foto gebeurde. Hij was de enige die zich niet liet sturen door zijn fantasie, maar uitsluitend beschreef wat hij zag.

Interpretatie
Het is uitzonderlijk als je het vermogen hebt om te observeren zonder dat je interpreteert. De meeste mensen, ikzelf niet uitgezonderd, kunnen dat helemaal niet. Ik weet niet wat er gebeurd zou zijn als we die voorbijganger, die dat wel kon, hadden gevraagd wat hij dacht dat er gebeurd was of wat er aan het gebeuren was. Op dat moment bedacht ik die vraag niet omdat ik totaal verrast was door de adequate manier waarop hij beschreef wat er op de foto te zien was.

Interpreteren, benadrukken en negeren
Ook als een verhaal op ware gebeurtenissen is gebaseerd, betekent dat niet dat het verhaal die ware gebeurtenissen precies weergeeft. Elk verhaal dat we aan elkaar vertellen, is vooral een goed verhaal als het waarachtig is. Het beschrijven van de werkelijkheid zoals die is levert immers geen verhaal op. Om er een verhaal van te maken moeten we de werkelijkheid interpreteren, bepalen wat voor het verhaal belangrijk is, en wat niet, waardoor we sommige feiten benadrukken en anderen negeren. Daarnaast vullen wij zelf gebeurtenissen toe, ook als we die niet feitelijk zelf hebben waargenomen.

Combineren
Als ik iemand zie wegrennen en even later zie ik een lijk liggen op de plek waar die renner vandaan leek te komen, dan is er een sterke neiging om te denken dat die renner en dat lijk iets met elkaar te maken hebben, ook als dat feitelijk niet zo is.

Een kloppend verhaal
Een goed verhaal is een waarachtig verhaal. Of dat verhaal ook feitelijk zo gebeurd is doet er voor de waarachtigheid van het verhaal niet toe. Een verhaal wordt ongeloofwaardig als het in zichzelf niet klopt. Maar elk verhaal dat in zichzelf klopt, hoe fantasierijk ook, kan als waarachtig ervaren worden.

Strips
In strips kunnen dieren praten, helden op de bodem van de zee rondlopen zonder te verdrinken, uit vliegtuigen vallen zonder parachute en overleven door op een wolk te vallen en verder te zweven zonder dat die strips hun waarachtigheid verliezen.

De onwaarschijnlijke werkelijkheid
Maar als ik de krant lees waarin de wereld waarin ik leef beschreven staat, vraag ik me vaak af waar al dat gedoe allemaal over gaat. De werkelijkheid is te complex en onwaarschijnlijk om er een goed verhaal van te kunnen maken. Tenminste als je die werkelijkheid echt goed en gedetailleerd wilt beschrijven.

Logisch
Een goed verhaal zit logisch in elkaar. De werkelijkheid niet.