Spelen of winnen
Er is een speltheorie die stelt dat het spelen van een spel alleen als spelen kan worden gezien als het doel van het spel het spelen van het spel is. Met andere woorden: het spel dient vanuit een intrinsieke motivatie gespeeld te worden. Je speelt een spel omdat je plezier hebt in het spelen van het spel. Als winnen het doel van het spelen van het spel wordt, is er geen sprake meer van het spelen van het spel. Dan ben je bezig met een activiteit die tot doel heeft om winst te kunnen claimen. Beroepssporters die er alles aan doen om te winnen, zijn, in die theorie, niet bezig met spelen, maar met een activiteit ten bate van het winnen.

Kiezen voor winnen
Toen mijn zoon een kleuter was, kon hij niet tegen zijn verlies. Als we een spelletje speelden en hij verloor, werd hij ongecontroleerd kwaad. Ik realiseerde me dat ik hem moest leren te verliezen. Daarom gaf ik hem de keuze. Als we een spelletje gingen spelen vroeg ik hem vooraf wat hij wilde. Hij kon er voor kiezen dat ik hem liet winnen of hij kon er voor kiezen om het spel ‘echt’ te spelen, maar als hij voor het laatste koos, moest hij ook accepteren dat hij van mij kon verliezen.

Echt spelen
In eerste instantie koos hij voor het ‘winnen’. Dan liet ik hem ook winnen. Ik vroeg hem dan wel of hij vond dat hij ‘echt’ gewonnen had. Dat was niet vast te stellen. Het zou kunnen. Maar het zou ook niet kunnen. ‘Je kunt alleen echt winnen als je ook tegen je verlies kunt,’ was mijn stelling. Steeds vaker koos hij er voor om het spelletje ‘echt’ te spelen, en dus het risico te lopen dat hij ook kon verliezen. Dat was tevens de enige mogelijkheid om zeker te weten dat hij ‘echt’ gewonnen had. Als hij voor het ‘echt’ spelen koos, accepteerde hij zijn verlies ook, en, wat belangrijker was, kon hij ook meer genieten van de overwinning die hij behaalde.

Genieten van het spelen
Ik vertelde hem dat ik, toen mijn vader nog leefde, vaak ‘mens erger je niet’ met hem speelde en dat ik dan meestal verloor. Van de tien keer verloor ik er minstens acht. Maar als ik een potje won genoot ik er ook enorm van. En niet alleen ik, maar ook mijn vader zat dan met een grote grijns op zijn gezicht omdat we allebei genoten hadden van het spel dat we samen gespeeld hadden. Als je een spel speelt doet het er niet toe of je wint of verliest, het gaat er om hoe goed je het spel gespeeld hebt.

Het spelen van het spel
Mijn zoon heeft geen moeite meer met verliezen. Niet dat hij niet graag wil winnen, maar als hij, terecht, verloren heeft omdat iemand anders het spel beter heeft gespeeld, geniet hij ook van de overwinning van de ander. Hij heeft geleerd dat een spel niet gaat om verliezen of winnen, maar om de schoonheid van het spelen van het spel. Dat proberen te winnen onderdeel is van het spel en niet het doel ervan.

Het leven
Er zijn mensen die denken dat het in het leven om winnen gaat. En winnen doe je door de ander te laten verliezen. Ik denk dat het leven vergelijkbaar is met spelen. Het leven heeft een intrinsieke waarde. Je dient het leven zo optimaal mogelijk te leven. Het gaat niet om winst of verlies. Dat zijn slechts onderdelen van het leven, maar niet het doel ervan. Het enige dat vaststaat is dat het leven eindigt met de dood. Niet met winst of verlies. Maar ook de dood is niet het doel van het leven, net zo min als winnen het doel van het spel is. De dood is de uitkomst van het leven, niet het doel. Winnen of verliezen is de uitkomst van het spel, niet het doel.

Winnen en agressie
Als alles in het leven om winnen gaat dan wordt het leven daaraan onderworpen. Dan wordt het leven ondergeschikt gemaakt aan een verlangen naar een superioriteitsgevoel. Daar wordt degene die wint niet zichtbaar gelukkiger van. Wat mij vaak verbaast als ik naar de winnaars kijk van een wielerwedstrijd bijvoorbeeld, is dat hun gezicht vaak eerder woede dan gelukzaligheid uitstraalt. En ergens is dat ook logisch. Om te overwinnen moet je alle andere deelnemers laten verliezen. Jouw superioriteitsgevoel gaat dan ten koste van al degenen die je door te winnen hebt vernederd. En daarin zit vanzelf al een grote dosis agressie.

Winnen ten koste van anderen
Ik begrijp daar niet veel van. Zoals ik het ook niet begrijp als zogenaamde ondernemers denken dat je alleen kunt winnen door anderen tot een verlies te dwingen. En dat, hoe beter je daar in slaagt, hoe beter jij als ondernemer bent. Alsof je alleen door anderen te vernederen en te laten verliezen succesvol kan zijn.

Het voordeel
Donald Trump schijnt, toen hij op een soldatenkerkhof stond, gezegd te hebben: ‘Ik begrijp het niet, wat voor een voordeel zat er voor hen in?’ Het ging er bij hem niet in waarom je iets zou doen als je dat zelf geen voordeel oplevert, sterker nog, als je daar de ultieme prijs voor betaalt door te sterven. Het idee dat je iets kan doen ten bate van anderen is, voor iemand die op winnen gericht is en denkt dat je alleen kunt winnen door een ander te laten verliezen, letterlijk ondenkbaar.

Bezit
Is iemand die alleen voor het eigen belang gaat, vrij? Is iemand die er alles voor over heeft om te winnen en daar ook in slaagt, vrij? Of is zo iemand gevangen in het verlangen om het leven te bezitten? Ik denk dat als je het leven op die manier probeert vast te pakken het als zand tussen je vingers vandaan glijdt. Je kunt het leven niet bezitten. Je kunt je niets voor eeuwig en altijd toe-eigenen.

Intrinsieke waarde
Ik kan optimaal van een spel genieten op het moment dat ik probeer te winnen en tegelijkertijd bereid ben te verliezen. Ik kan optimaal van het leven genieten als ik neem wat ik nodig heb om te kunnen bestaan en daar tevreden mee ben. Het verschil tussen een spel spelen en het leven leven is dat het leven niet om winnen of verliezen gaat, maar meer nog dan een spel, om de intrinsieke waarde die het leven zelf heeft. Het doel van het leven is het leven zelf.

Doel
Als ik meer verlang dan ik nodig heb om te leven, verlies ik het doel van het leven uit het oog.

Met mate
In een aantal levensbeschouwingen wordt het jezelf bevrijden van verlangens als de ultieme vrijheid gezien. Daar zit wel iets in. Maar zoals alles, dien je dat wel met mate te doen. Jezelf tekort doen door een te strenge ascese levert geen vrijheid op. Feitelijk geef je dan toe aan je verlangen om jezelf te overheersen. En ook van dat verlangen kan je je maar beter bevrijden.

Vrij
Iemand die vrij is heerst over zichzelf maar overheerst zichzelf niet.

Ter illustratie een aantal uitspraken uit de Dao De Jing:

24

Wie verteerd wordt door verlangen, staat niet stevig.
Wie altijd op weg is, gaat nergens heen.
Wie alleen maar zijn eigen belang ziet, is niet goed wijs.
Wie zichzelf onderschat, levert geen prestatie.
Wie zichzelf overschat, is nergens goed voor.

29

Handelen vanuit de begeerte om de wereld te bezitten,
beschouw ik als het niet kunnen stoppen met graaien.
De geest van de wereld kan niet worden gebruikt.
In gebruik raakt men het kwijt, als men er naar grijpt, grijpt men mis.
Omdat een wijs mens geen gebruiker is,
verliest zij niets en grijpt zij nooit mis.

44

Je reputatie of wie je bent, wat vind je belangrijker?
Wie je bent of wat je bezit, wat is je meer waard?
Verkrijgen of verliezen, wat is schadelijker?

Wie een groot verlangen koestert, betaalt daar een hoge prijs voor.
Wie veel verzamelt, zal zeker veel verliezen.

Door te weten wanneer je genoeg hebt, maak je jezelf niet te schande.
Als je weet wanneer je moet stoppen, dan loop je nauwelijks gevaar.

46

Als de wereld in overeenstemming met Dao is,
dan worden trekpaarden gebruikt voor hun mest.
Als de wereld niet in overeenstemming met Dao is,
dan worden zelfs in de voorsteden legerpaarden gefokt.

Geen misdaad is groter dan veel begeren.
Geen ramp is groter dan nooit van genoeg weten.
Geen fout is groter dan de begeerte te verkrijgen.
Daarom heeft degene die weet wanneer genoeg genoeg is, altijd genoeg.

53

De machthebbers zorgen uitsluitend voor hun eigen belangen,
terwijl de akkers allemaal braak liggen en de pakhuizen helemaal leeggehaald zijn.
overtuigd van zichzelf klappen ze voor hun eigen beschaving.
Door het dragen van wapens verkrijgen ze hun voordeel.
Ze zijn oververzadigd van voedsel en drank en bezitten overbodige rijkdommen.
Dit wordt ‘trots zijn op diefstal’ genoemd.
Dat is zeker niet in overeenstemming met Dao!

75

Als het volk honger heeft,
komt dat omdat de elite teveel voedsel als belasting int,
daardoor is er honger.
Als het volk moeilijk te regeren is,
komt dat omdat de elite alleen maar uit eigenbelang handelt,
daardoor is het volk moeilijk te regeren.
Als het volk de dood licht opvat,
komt dat omdat de elite teveel van hen eist,
daardoor vat het volk de dood te licht op.

Alleen degene die niet uit eigenbelang handelt,
is deugdzaam genoeg om het leven op waarde te schatten.

77

De methode van de hemel is;
wegnemen waar een overschot is en aanvullen waar een tekort is.
De methode van de mensen kent die standaard niet
en neemt weg waar een tekort is en voegt toe waar een overschot is.
Wie is in staat om met zijn overschot aan de wereld toe te voegen?
Alleen degene die in overeenstemming met Dao is.

81

Oprechte woorden zijn niet mooi.
Mooie woorden zijn niet oprecht.
Degene die welwillend is, discussieert niet.
Degene die discussieert, is niet welwillend.
Degene die kennis heeft, is niet bezig gelijk te krijgen.
Degene die bezig is gelijk te krijgen, heeft de kennis niet.

De wijze mens vergaart niets voor zichzelf. Hij dient de mensen.
Hoe meer hij heeft, hoe meer hij aan de mensen geeft, waardoor hij nog meer heeft.

De methode van de hemel is voordeel scheppen zonder nadeel te berokkenen.
De methode van de wijze mens is dienstbaar te zijn zonder te wedijveren.

Liefde en aandacht
Het idee dat je rijker kan worden door iets weg te geven lijkt weliswaar absurd, maar is dat niet. Als je liefde aan iemand geeft, dan vul je jezelf met liefde voor die ander. Als je oprecht aandacht voor iemand hebt, dan vul je jezelf met aandacht voor die ander. Door je, wat liefde en aandacht betreft, op anderen te richten, geef je liefde en aandacht aan anderen, maar daardoor heb je ook meer liefde en aandacht, die je vervolgens weer aan anderen kan geven, waardoor je nog meer aandacht en liefde hebt. Niet omdat je die liefde en aandacht van anderen verkregen hebt, maar omdat je die liefde en aandacht voor anderen gecreëerd hebt. En net zoals je een liedje dat je hebt geschreven met anderen kunt delen zonder het zelf kwijt te raken, kun je ook liefde en aandacht voor anderen creëren zonder het zelf kwijt te raken. Dat maakt de bron van liefde en aandacht onuitputtelijk.