Een kunstenaar moet lijden
Het idee dat succes betaald dient te worden met lijden is diep verankerd in onze cultuur. Als je als kunstenaar serieus genomen wilt worden, is het aan te raden een ellendig bestaan te hebben. Vincent van Gogh is daar een goed voorbeeld van. Als hij gelukkig was geweest, met een leuke vrouw was getrouwd en tevreden aan het schilderen was geslagen, was de mythe rondom hem nooit zo’n succes geworden. Dan zouden zijn schilderijen nooit de waarde hebben gekregen die ze nu hebben. Ook al zouden het precies dezelfde schilderijen zijn geweest.

Levenskunst
Hoewel een filosoof per definitie een ‘liefhebber van de wijsheid’ is, en derhalve een beoefenaar van de levenskunst, wordt Nietzsche als een groot filosoof gezien, ondanks het feit dat hij op het eind van zijn leven psychisch instortte, of liever gezegd: dankzij het feit dat hij op het eind van zijn leven psychisch instortte. Dat is eigenlijk volslagen gestoord. Als hij in staat was geweest de levenskunst daadwerkelijk goed te beoefenen, dan was hem dat lot wellicht bespaard gebleven. Het feit dat hij psychisch instortte is feitelijk een indicatie dat de manier waarop hij de levenskunst beoefende wellicht niet heel erg effectief was. Waarom zou je Nietzsche als filosoof dan nog serieus nemen?

Lijden geeft aanzien
In onze cultuur houden we van lijdensverhalen. Het geeft aanzien aan de kunstenaar, filosoof, profeet, sporter of zakenman. Door het lijden krijgt de kunst van de kunstenaar meer waarde, wordt de filosofie van de filosoof van een grotere diepgang geacht, stijgt de profeet naar mythische hoogtes, stijgt de status van de sporter en wordt de zakenman zijn belachelijke vermogen gegund.

Ware kunst
In het zweet des aanschijns zult gij u brood verdienen. Hard werken dient beloond te worden. Stel je immers voor dat iemand gewoon lekker zit te schilderen en tevreden is met het bestaan, geen ambitie heeft om daar veel mee te verdienen of erkend te worden; dan kan de kunst van zo iemand toch niet veel voorstellen! Nee, een ware kunstenaar moet lijden. Dan pas kan ware kunst ontstaan. Uit ambitie. Uit eerzucht.

Gewoon geluk
Oprah Winfrey had ooit een acteur te gast die de vader speelde in ‘Family Ties’, een sitcom die toen erg populair was. Die acteur gaf toe dat hij vooral geluk had gehad. Hij was niet bijzonder ambitieus geweest, maar had, toen deze kans zich voordeed, die kans gewoon genomen. Eigenlijk was hij zelf nog het meest verbaasd dat hij, met zo weinig ambitie, zo goed terecht was gekomen.

Tomeloze ambitie
Dat ik me nog kan herinneren dat hij bij Oprah te gast was komt omdat hij schaamteloos toe durfde geven dat hij gewoon geluk had gehad. Daardoor viel hij uit de rol die meestal door succesvolle mensen wordt gespeeld, die hun succes vooral wijden aan hun tomeloze ambitie en motivatie. Er zijn waarschijnlijk heel wat mensen geweest die deze acteur zijn succes misgunden nadat hij toegegeven had dat zijn succes hem gewoon in de schoot was geworpen. Zit je je uit de naad te werken om het te maken en dan kaapt zo’n lapzwans zonder ambitie het succes voor je neus weg.

Hard werken voor wijsheid
Ook mensen die ‘wijsheid’ zoeken, denken vaak dat die wijsheid verdiend dient te worden. Om lichamelijk en geestelijk schoon te worden dien je te vasten. Om inzichten te verkrijgen dien je uren lang in een ongemakkelijke positie te mediteren op een onmogelijk te beantwoorden koan. Zonder lijdensweg geen verlossing.

Lijden en afzien
Volgens mij is het idee dat de mens moet lijden om waardevol geacht te worden een uitwas van onze beschaving, van onze cultuur. Ik geloof daar niet in. Lijden en afzien kan ik onmogelijk als positief zien. Het is zeker niet iets wat je na moet streven. Zonder lijden en afzien na te streven is er namelijk al genoeg lijden en afzien in de wereld. Je kunt leren om het lijden en afzien te verdragen als je het niet kunnen vermijden. Maar lijden en afzien als iets positiefs promoten vind ik pervers.

Pijn
Het is, vind ik, misdadig om kinderen pijn te laten lijden zodat ze een sport goed leren beoefenen of een instrument goed leren bespelen. Pijn dient altijd vermeden te worden. Er is geen enkel doel dat het veroorzaken van pijn legitimeert.

Pijn verdragen
Ik heb als kind geleerd pijn te verdragen. Ik had, door een stom ongeluk, een groot gat in mijn knie dat gehecht moest worden. Er werd mij verteld dat dat pijn zou doen omdat er krammen in mijn knie gezet zouden worden. Ik wist dat van me verwacht werd dat ik die pijn ‘als een echte vent’ zou doorstaan, dus gaf ik geen kik. Mijn ouders waren trots op me omdat ik die pijn had doorstaan, maar ze zouden me nooit bewust pijn laten lijden.

Pijn en stress
Volgens mij geeft een lijdensweg geen verlossing. Alle pijn die ik in mijn leven heb moeten ondergaan heeft me vooral stress opgeleverd. Ik heb er nooit het nut van ingezien. Dat wil niet zeggen dat ik het nut niet inzie van het kunnen verdragen van pijn.

De functie van pijn
Want dat is een vreemde keerzijde van onze cultuur. Als pijn geen doel lijkt te hebben, dan wordt het bestaan van pijn vaak niet geaccepteerd. Alsof pijn een doel moet hebben. Alsof het de functie van pijn is om ons iets op te leveren. Terwijl de functie van pijn, volgens mij, simpelweg het signaleren van gevaar is; een waarschuwing dat er iets niet in orde is.

Geen pijnprikkels
Er zijn mensen bij wie de hersenen geen pijnprikkels krijgen. Die voelen dan ook geen pijn. Dat dit gevaarlijk is spreekt vanzelf. Als ze zich per ongeluk snijden voelen ze dat niet, waardoor ze niet door hebben dat ze een vinger aan het afsnijden zijn. Als de douche te heet is voelen ze dat niet, waardoor ze niet doorhebben dat hun huid begint te verbranden.

Pijn betekent stoppen
Geen pijn voelen kan een lijdensweg veroorzaken en uiteindelijk de dood tot gevolg hebben. Daarom is het maar goed dat er pijn is. Het is een waarschuwingssignaal. STOP! Niet doorgaan met wat je aan het doen bent, dat is schadelijk!!! Als je pijn voelt en wel gedwongen wordt om door te gaan, gaat dat tegen de functie van pijn in. Dat is nergens goed voor.

De waarde van de boodschap
Het promoten van lijden is ziek. Het lijden van mensen als voorbeeld nemen is ziek. Dat je Jezus Christus als voorbeeld neemt vanwege de liefde die hij predikte, dat begrijp ik wel. Maar dat je Jezus Christus vergoddelijkt vanwege het lijden dat hem werd aangedaan komt op mij pervers over. Alsof de waarde van de boodschap van Christus in het lijden zit en niet in de liefde die hij predikte. Had Jezus Christus eenzelfde status gekregen als hij niet had geleden? Waarschijnlijk niet. Religies houden vaak van lijden en afzien. Daarin zijn veel religies pervers.

Onderwerping
Waarom wordt lijden en afzien in onze cultuur als positief gezien? Als iets dat beloond dient te worden met eer, roem, status of geld? Ik denk dat het te maken heeft met onderwerping. Als je, voor een doel dat in de cultuur als belangrijk wordt gezien, bereid bent af te zien en te lijden, dan maak je je ondergeschikt aan dat doel. Dan onderwerp je jezelf aan dat doel. En voor die onderwerping word je beloond. We leven niet echt in een vrijheidslievende cultuur. Als je je niet wenst te onderwerpen zul je zelden eer, roem, status of geld verwerven.

Geluk roept weerstand op
En mocht dat wel een keer gebeuren, zoals met de acteur die een belangrijke rol in een succesvolle sitcom kreeg, dan kan je dat maar beter voor je houden. Als je je op je geluk laat voorstaan, roep je weerstand op.

Bevrijding van onderwerping
Volgens mij heb je geen lijdensweg nodig om verlost te worden, maar kun je je beter verlossen van het bewandelen van een lijdensweg. Geen ambitie hebben, anders dan een zo plezierig mogelijk leven leiden; geen eer, roem, status of geld nastreven, maar tevreden in de marge leven; je bevrijden van elke vorm van onderwerping, zoveel als dat dat mogelijk is; dat is de enige verlossing die de moeite waard is, denk ik.