Overgang
In ‘Het oerboek van de mens’ stellen Carel van Schaik en Kai Michel dat de verdrijving uit het paradijs, zoals dat in de bijbel wordt beschreven, gaat over de rampzalige overgang van de jagers-verzamelaarssamenleving naar landbouw en veeteelt. Dat is een interessant denkbeeld. Ik ben het met hen eens dat de overgang van een jagers-verzamelaarssamenleving naar landbouw en veeteelt inderdaad rampzalig is geweest voor de verhoudingen tussen mensen onderling.

Persoonlijk bezit
Het patriarchaat zoals wij dat kennen, is daar het gevolg van. De essentie van dat patriarchaat is niet alleen dat mannen dominant zijn over vrouwen, maar ook dat machtige mannen andere mannen mogen domineren. De enorme verschillen in macht, geld en aanzien die wij zo normaal zijn gaan vinden, hebben hun oorsprong in landbouw en veeteelt. Door die landbouw en veeteelt werd bezit de bepalende factor. Bij de jagers-verzamelaars was kennis en wijsheid een veel bepalender factor. Je persoonlijke vermogens maakten je tot een leider, niet je persoonlijke bezit.

Uitbreiding van bezit
Toen mensen overgingen naar een samenleving die gebaseerd was op landbouw en veeteelt, ging die samenleving draaien om het eigendom van land en vee. Vervolgens ging men het bezitten van land en vee als norm beschouwen en was het nog maar een kleine stap naar het idee dat ook mensen tot bezit konden worden gemaakt. Daardoor kon het idee dat de vrouw het bezit was van de man, en dat arbeidskrachten het bezit konden zijn van een landeigenaar, ingang vinden.

Macht en rijkdom
De verhoudingen tussen mensen veranderden daardoor volledig. Niet wat je kon en hoe wijs je was bepaalde je status, maar je vermogen om anderen aan je te onderwerpen bepaalde dat. Daardoor ontstond er een wedloop naar macht en rijkdom. En die wedloop naar macht en rijkdom lag ten grondslag aan het ontstaan van veroveringstochten, oorlogen, mensenroof en verkrachtingen.

Samenwerking
In een jagers-verzamelaarssamenleving kon zoiets nooit zo uit de hand lopen. Slavernij komt in zo’n samenleving niet voor, al was het maar omdat het idee dat je je medemensen zou kunnen bezitten voor zo’n samenleving volledig onlogisch was. Om te kunnen overleven dien je samen te werken. Je deelt de vruchten van je arbeid met de mensen om je heen, zodat je weet dat je zelf ook van de vruchten van de arbeid van de anderen kunt genieten. Als je niet samenwerkt overleef je het als jagers-verzamelaarssamenleving niet. Omdat iedereen iedereen kent komt verkrachting er ook niet of nauwelijks voor. Dat tolereert zo’n samenleving niet.

Verkwisting
Het begrip ‘arbeid’ is pas ontstaan toen we overgingen naar een landbouw- en veeteeltmaatschappij. Jagers-verzamelaars zijn per week zo’n vijftien uur bezig om te zorgen dat ze in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Meer is niet nodig. Het heeft immers geen zin om meer te verzamelen of te jagen dan je op kunt. Dat zou verkwisting van voedsel zijn en daar heeft niemand baat bij.

Plaatsgebondenheid
Maar als je graanschuren kunt bouwen en die vol graan kunt stouwen en manieren vindt om voedsel zodanig te bewerken dat je het lang kunt bewaren, en kippen, varkens en paarden en koeien op stal hebt staan, dan wordt het een ander verhaal. Dan is het wel belangrijk dat je op dezelfde plek blijft wonen, want zo’n verzameling voedsel en dieren is niet makkelijk mee te nemen. Bezit bindt je vast aan één plek.

Het patriarchaat
Waar het verhaal van Adam en Eva over gaat is, denk ik, niet de overgang van de jagers-verzamelaarssamenleving naar een samenleving gebaseerd op landbouw en veeteelt, maar laat wel de geboorte zien van het patriarchaat. Dat patriarchaat bestond al. God is immers de ultieme Patriarch. Hij heeft de absolute macht over alles en iedereen. Hij is als het ware de belichaming van de nieuwe orde. Dominant en onvoorspelbaar. Alles en iedereen dient zich aan Hem te onderwerpen. En niemand mag zich zelfs maar afvragen of God wel deugt of niet.

Gods wil is wet. 
Stalins wil was wet. Ceasar’s wil was wet. Mohammeds wil was wet. Napoleon’ wil was wet. Hitlers wil was wet. Mao’s wil was wet. Erdogan’s wil is wet. Poetin’s wil is wet. Xi’s wil is wet. De geschiedenis zit vol met mannen die menen zich als een god te mogen gedragen en daar nog in slagen ook.

Eén man
Dat is iets dat ik niet echt begrijp. Ik kan er wel verklaringen voor bedenken, maar echt begrijpen doe ik het niet. Hoe kan één persoon zich zoveel macht toe-eigenen dat hij (het betreft vrijwel altijd een man) een heel volk kan domineren?

Hoe?
Dat kan zo’n man natuurlijk nooit in zijn eentje. Als een man dat in een jagers-verzamelaarssamenleving had geprobeerd, dan was hem dat zelden gelukt. Dat zouden de andere mannen en vrouwen niet hebben geaccepteerd. En als de groep zich tegen dat tirannetje had gekeerd dan had hij altijd het loodje gelegd. Als het een man in een kleine gemeenschap vrijwel nooit zal lukken, hoe kan het dan dat het een man in een grote gemeenschap wel lukt? Dan zou je toch verwachten dat een veel grotere groep zich tegen hem zou verzetten.

Herhalen werkt
Er is een broodje-aap-verhaal dat stelt dat als je een kikker in een pan water zet en dat geleidelijk verhit, die kikker zich levend laat koken. Ik denk niet dat dat verhaal klopt. Ik kan dat niet bewijzen omdat ik uit ethische overwegingen de proef niet op de som wens te nemen. Het is wel een metafoor voor het normaal gaan vinden van ideeën die steeds maar weer herhaald worden. Culturele beïnvloeding lijkt wel degelijk zo te functioneren.

Normaal
Als je opgroeit in een omgeving waarin slavernij veel voorkomt, dan is de kans groot dat je slavernij normaal gaat vinden, zeker als je ‘voordeel’ lijkt te hebben van het bestaan van  die slavernij. Als je opgroeit in een omgeving waarin homoseksualiteit als ‘onnatuurlijk’ wordt gezien, dan is de kans groot dat je, zelfs als je zelf homoseksuele gevoelens hebt, homoseksualiteit als ‘onnatuurlijk’ beschouwd. Als je opgroeit in een omgeving waarin mannen hun vrouwen en kinderen mogen slaan, is de kans groot dat je ook dat normaal gaat vinden.

Verschillen
Omdat we opgegroeid zijn in een omgeving waarin de verschillen in macht en rijkdom tussen mensen niet meer aan limieten gebonden lijken, zijn we ook dat normaal gaan vinden. Zelfs als dat betekent dat de overdaad van de een het tekort van de ander tot gevolg heeft.

Arbeid en aandeelhouders
Omdat we opgegroeid zijn in een omgeving waarin arbeid als basis van ons bestaansrecht wordt gezien, zijn we ook dat normaal gaan vinden. Omdat we opgegroeid zijn in een omgeving waarin aandeelhouders zich een groot deel van de vruchten van de arbeid van anderen toekennen, zijn we ook dat normaal gaan vinden.

Normaal leren vinden
Wat we normaal vinden is sterk bepaald door wat we geleerd hebben normaal te vinden.

Eén machthebber
Misschien is dat wel één verklaring hoe het kan dat één man zich de macht kan toe-eigenen over een heel volk. Zowel Joden, Christenen en Moslims zijn immers allemaal geïndoctrineerd met het idee dat er één ultieme machthebber is, die kritiekloos gehoorzaamd dient te worden.

Critici
Het is dan ook niet verwonderlijk dat degenen die de ultieme macht nastreven een hekel hebben aan intellectuelen. Aan journalisten en andere critici hebben ze een broertje dood. Die dienen zich naar hun agenda te voegen of de mond gesnoerd te krijgen.

Opportunisten
Zonder de medewerking van opportunisten kan zo’n dictator nooit zijn zin krijgen. Dat intellectuelen zich stil houden als een dictator aan de macht is, kun je ze niet echt kwalijk nemen. Dat intellectuelen zo’n dictator steunen wel.

Kleine godjes
Vrijheid betekent dat je de verantwoordelijkheid neemt voor je eigen handelen. Dat je jezelf als van jezelf beschouwt. En dat je je niet laat onderwerpen en laat dwingen dingen te doen die tegen je geweten ingaan. Als je van vrijheid houdt kun je niet accepteren dat iemand jou als zijn ‘bezit’ beschouwt. Dictators en tirannen beschouwen alles en iedereen als potentieel bezit. Ze gedragen zich als kleine godjes. Het land en al de inwoners van dat land zijn er alleen ten bate van hen.

Het grote raadsel
Dat betekent dat dictators en tirannen, zonder uitzondering, hun eigen verlangens, belangen, behoeftes en gevoelens boven de verlangens, belangen, behoeftes en gevoelens van hun medemensen stellen. Die doen er voor hen helemaal niet toe. Hoe het ze dan toch kan lukken om een groot aantal mensen zover te krijgen dat die hen ondersteunen in het onderwerpen van alles en iedereen, is en blijft voor mij een raadsel.

Goed en kwaad
Misschien heeft het wel te maken met het geloof in Goed en Kwaad. We hebben allemaal geleerd te geloven in Goed en Kwaad. We denken ook te weten dat Goed en Kwaad vastliggende begrippen zijn. Maar het is niet altijd duidelijk wat met Goed en Kwaad bedoeld wordt. Zo vast liggen die begrippen niet.

Relatief
Als een kat een muis vangt is dat Goed voor de kat maar Kwaad voor de muis. Als de muis weet te ontsnappen is dat Goed voor de muis maar Kwaad voor de kat. Goed en Kwaad zijn relatieve begrippen. Zeker als we ze toepassen op menselijke verhoudingen. Zo kun je je afvragen of het Goed is voor een zakkenroller als hij of zij dat succesvol weet te doen. Is het Goed voor een veroveraar als hij succesvol land na land aan zich weet te onderwerpen? Is het Goed voor een moordenaar als hij of zij niet gepakt wordt? Is het Goed voor een miljardair als hij of zij zich ten koste van zijn werknemers weet te verrijken?

Landsbelang of eigenbelang
‘Good or bad, my country’, is een gezegde dat in de United States of America gebezigd wordt. Aan die uitspraak kun je al zien dat het niet echt om Goed en Kwaad gaat. Toch maken dictators en tirannen graag gebruik van Goed en Kwaad als middelen om macht te verkrijgen door het mobiliseren van een groot deel van de bevolking om hun eigen belang ondergeschikt te maken aan het belang van de tiran of dictator. Die tiran of dictator verwijst vaak naar het ‘landsbelang’ terwijl hij of zij het feitelijk puur over het eigenbelang heeft.

Landen en grenzen
Landen zijn ontstaan door oorlogen en veroveringstochten. Elk land kent arbitraire grenzen. Als de grens van Nederland na de oorlog met België honderd meter noordelijk had gelegen was mijn vader niet als Nederlander maar als Belg geboren. Zo arbitrair is dat dus. Toch wordt een Nederlander geacht trots te zijn op Nederland. En een Amerikaan trots op Amerika.

Het Goede moet zegevieren
Machthebbers gebruiken graag het idee van Goed en Kwaad om mensen aan hun belangen te onderwerpen. Elke ideologie, of die ideologie nou politiek of religieus van aard is, of een mengeling van beiden, is gebaseerd op een onderscheid tussen Goed en Kwaad. De ideologie staat dan voor alles wat Goed is. De critici van die ideologie staan vanzelf voor alles wat Kwaad is. Het Kwade moet overwonnen worden om het Goede te laten zegevieren.

Zwart en wit
Zo zorgt de ideologie er voor dat alleen de ideologie nog telt. Daar dien je je aan te onderwerpen omdat je anders, vanzelfsprekend, het Kwade belichaamt. En dat Kwade dient vernietigd te worden. Dat is hoe het Christendom, door middel van geweld, heel Europa aan zich onderwierp. Dat is hoe de Islam een groot deel van het Midden-Oosten en Azië aan zich onderwierp. Dat is hoe het Communisme China, de Sovjet-Unie, Cuba, Cambodja en Noord-Korea aan zich onderwierp. Iedereen die zich tegen die dominantie verzette werd, letterlijk en figuurlijk de mond gesnoerd.

De geldende ideologie
Dat betekent dat een groot deel van de bevolking van die gebieden zich gedwongen of vrijwillig onderwierp aan de ideologie die daar gold. En vanuit die onderworpenheid kozen ze er voor om degenen die zich niet wilden onderwerpen de mond te snoeren, op de brandstapel te zetten, met machetes te lijf te gaan of simpelweg te verraden.

Macht en rijkdom
Na iets meer dan tienduizend jaar beschaving zijn we zo gewend geraakt aan onderwerping dat we het normaal zijn gaan vinden. Daardoor moe(s)ten kinderen en vrouwen zich onderwerpen aan mannen. Dienen gezinnen zich te onderwerpen aan de gemeenschap. Dient de gemeenschap zich te onderwerpen aan het stadsbestuur. Dienen de stadsbesturen zich te onderwerpen aan het landsbestuur. En dient het landsbestuur zich te onderwerpen aan degenen met de economische en financiële macht. Macht en rijkdom gaan immers samen. Altijd.

Onderwerpingssystemen
Alle ideologieën zijn gebaseerd op een systeem van onderwerping. Iedere ideologie is een onderwerpingssysteem. Daarom geloof ik niet in ideologieën. Er is geen enkel systeem dat rechtmatig kan claimen dat het alleen het Goede representeert. Er is geen enkel systeem dat het Kwade niet net zo in zich heeft.

Pionnen
Als mensen geloven dat hun ideologie de enige echte waarheid is, onderwerpen ze zich aan een systeem. Dan geven ze hun vrijheid op. Dan achten ze iets anders dan zichzelf verantwoordelijk. Ze beschouwen zichzelf dan slechts als pionnen in een spel. Dat is gevaarlijk. Want het zijn juist deze mensen die zich beledigd achten wanneer je hun ideologie ter discussie stelt. Ze verdragen het niet als een ander zich wel vrij acht.

De ismes
Alleen mensen die niet in vrijheid geloven zijn te beledigen door hun ideologie in twijfel te trekken. Daarom geloof ik niet in (het heil van) ideologieën. Niet in kapitalisme, niet in communisme, niet in socialisme, niet in dictatuur, niet in democratie, niet in monotheïsme, niet in atheïsme, niet in boeddhisme of welk ander isme dan ook.

Idealen
Ik geloof wel in idealen. Ik geloof wel in de intrinsieke gelijkheid van het bestaansrecht van mensen. Ik geloof wel in zelfverantwoordelijkheid, in welwillendheid, in betrouwbaarheid, in rechtvaardigheid en in compassie. Maar als je al die idealen samenvoegt tot een ideologie, dan geloof ik niet in die ideologie. Ik geloof niet dat Goed en Kwaad zo strikt te scheiden zijn dat het mogelijk is om een systeem te creëren waardoor alleen het Goede overblijft.

Persoonlijke idealen
Ik geloof dat iedereen het recht heeft om het met mij oneens te zijn. Ik voel me niet beledigd als iemand het met me oneens is. De idealen die ik heb zijn idealen die ik zelf nastreef. Of anderen dat doen of niet, verandert daar niets aan.

Bestaansrecht
Ik wil mezelf vervolmaken. Dat is de manier waarop ik mijn stukje van de samenleving probeer te veranderen. Door me te oefenen in mijn idealen. Te oefenen in welwillendheid, betrouwbaarheid en rechtvaardigheid. Door mezelf steeds weer voor te houden dat ieder mens evenveel bestaansrecht heeft als ik. Ook de mensen waar ik het absoluut niet mee eens ben. Zelfs de tirannen en moordenaars onder ons. Niemand heeft minder bestaansrecht dan ik heb, niemand heeft meer bestaansrecht dan ik heb.

Verantwoordelijkheid
Ik onderwerp me niet aan mijn idealen. Ik gebruik ze als leidraad om de verantwoordelijkheid voor mijn eigen handelen te bepalen. En dat is wat ik vrijheid noem. Verantwoordelijkheid nemen.

Vrijheid
Dat ik in een samenleving geboren ben waarin het je onderwerpen als iets positiefs werd (en wordt) gezien, doet daar niets aan af. Ik geloof niet in ideologieën. Ik geloof in de vrijheid te leven volgens mijn eigen idealen.

Schaamte
Voor narcisten en psychopaten is de samenleving waarin ik ben geboren een waar walhalla. Door middel van ideologieën, leugens, verdachtmakingen en verdeel- en heerstactieken slagen ze er opvallend vaak in om de macht te verkrijgen. Wat in hun voordeel werkt is dat de meeste mensen schaamte kennen en herkennen. En als je ziet dat iemand zich, stiekem, schaamt voor wat hij of zij doet of heeft gedaan, dan herken je dat, Dan weet je dat zo iemand niet oprecht is of was.

Schaamteloos liegen
Narcisten en psychopaten hebben geen schaamte. Ik vermoed dat veel mensen daardoor vanzelf geloven wat een narcist of psychopaat beweert, zelfs als die bewering nergens op slaat. Het idee dat iemand schaamteloos kan liegen en bedriegen, komt bij veel mensen niet op. Ze zien toch dat hij of zij zich niet schaamt. Hoe zou zo iemand dan kunnen liegen en bedriegen?

Ongegeneerd bedriegen
Daarom is de samenleving waarin ik ben geboren een walhalla voor narcisten en psychopaten. Ex-president Trump is er een overduidelijk voorbeeld van. Bluffen, liegen en verdacht maken doet hij zonder een spoor van schaamte. Zo nu en dan is hij zelfs opvallend eerlijk over de tactieken die hij gebruikt. Toen een journalist hem vroeg waarom hij maar bleef doorgaan met het verdacht maken van de media, zei hij: ‘Omdat als jullie iets negatiefs over mij schrijven het dan niet meer geloofd wordt.’

Schaamteloosheid als norm
De Republikeinse senator Lindsey Graham die, toen hij nog dacht dat Trump in 2016 de verkiezingen zou verliezen zich zeer negatief over Trump uitliet, werd tijdens diens presidentschap schaamteloos zijn grootste supporter. Toen hij zich niet aan beloftes hield die hij herhaaldelijk voor de camera’s gemaakt had, was er ook bij hem geen zweem van schaamte te zien.

Utopie
Een groot deel van de wereld is onderworpen aan narcisten en psychopaten. Dat is een gegeven. Dat is de hele geschiedenis vanaf het ontstaan van landbouw en veeteelt zo geweest. Dat zal niet snel veranderen. Een wereld nastreven waarin dit soort narcisten en psychopaten het niet voor het zeggen kunnen hebben, is een utopie. Dat zeg ik met pijn in mijn hart. Ik zou graag willen dat het anders was.

Persoonlijke vrijheid
Er bestaat alleen persoonlijke vrijheid. En dat is de vrijheid die ik nastreef.