Democratie en vrijheid
Democratie en vrijheid horen bij elkaar. Althans dat is het idee waarmee ik ben grootgebracht. Maar klopt dat idee ook? De bakermat van onze democratie is de stadstaat Athene ten tijde van Socrates. In die tijd had Athene zesduizend burgers met stemrecht. Dat wil zeggen dat de mannelijke burgers dat stemrecht hadden. Vrouwen hadden in het antieke Griekenland geen stemrecht. Tegelijkertijd was Athene een slavenmaatschappij.

Democratie en slavernij
Het aantal inwoners van Athene overtrof het aantal burgers vele malen. Er woonden ongeveer honderdtwintigduizend mensen, waarvan het merendeel slaaf was: het bezit van die zesduizend burgers. Voor die slaven gold het stemrecht uiteraard niet. Dat de bakermat van de democratie tegelijkertijd een slavenmaatschappij was, geeft al aan dat democratie en vrijheid niet perse bij elkaar horen. Sterker nog; democratie en slavernij kunnen heel goed samengaan.

Vrijheid van meningsuiting en democratie
Zelfs die zesduizend burgers waren niet overal vrij in. Socrates werd tot de gifbeker veroordeeld omdat hij de jeugd zou verpesten met het stellen van vervelende vragen waardoor ze maar na zouden gaan denken over zaken waar ze, volgens de democratisch gekozen regeerders, beter niet over na konden denken. Blijkbaar horen democratie en vrijheid van meningsuiting ook niet perse bij elkaar.

Van democratie naar dictatuur
De democratie die in Athene gold, had nog een gevaar. Een gevaar waar Plato uitdrukkelijk op wees, en dat hij zo groot achtte dat hij daarom alleen al pleitte voor het afschaffen van de democratie. Democratie leidt, uiteindelijk, altijd tot een oligarchie. Althans dat was de ervaring van Plato. En die oligarchie leidt dan weer tot een tijdelijke tirannie of dictatuur.

We kiezen zelf
Ik kan me herinneren dat ik niet goed begreep wat Plato precies bedoelde, toen ik zijn waarschuwing las dat een democratie gemakkelijk kan ontaarden in een oligarchie. Ik dacht toen dat een democratie juist een bescherming tegen een oligarchie was. Per slot van rekening bepalen we toch zelf wie we kiezen om ons te vertegenwoordigen. Dat is de kracht van de democratie.

De invloed van geld
Daar denk ik nu iets anders over. Rijke mensen en bedrijven zijn wel degelijk in staat om een grote invloed uit te oefenen op de politiek. Omdat verkiezingscampagnes veel geld kosten, zijn degenen die door grote bedrijven en rijke individuen worden gesponsord in veel landen enorm in het voordeel. Zeker als er maar weinig partijen zijn waartussen gekozen kan worden. En als je je politieke functie te danken hebt aan de financiële steun van grote bedrijven en rijke individuen, dan verwachten die er natuurlijk iets voor terug. Als je daar niet toe bereid bent, steunen ze de volgende keer wel iemand anders en ben je je positie weer kwijt.

De macht van de miljoenen
Mocht je als oligarch zelf een positie ambiëren, dan kun je jezelf uiteraard met veel geld steunen. En anders kun je je altijd nog door degene die jij aan een positie hebt geholpen laten benoemen. Als jij Piet hebt ondersteund in zijn poging om president te worden en het is hem gelukt, zal Piet, mocht hij jouw steun nodig hebben, je, op jouw verzoek, een invloedrijke positie in zijn kabinet aanbieden. Vandaar dat er in de Verenigde Staten van Amerika relatief veel miljardairs en multimiljonairs belangrijke politieke functies hebben.

Een hervormde democratie
Die oligarchen hebben de democratie niet afgeschaft. Ze hebben die democratie, succesvol, hervormd. Door vooraf te bepalen op wie er gestemd kan worden, door die mensen die je gekozen wilt hebben te sponsoren en degenen die je niet gekozen wilt hebben zwart te maken, maakt het niet meer uit wat de gewone kiezer doet. Zeker niet als je de kandidaten voor alle partijen die er toe doen vooraf weet te selecteren. Dan kiest de kiezer altijd een kandidaat van jouw keuze.

Dat is hoe een democratie kan ontaarden in een oligarchie.

Een zwakke overheid
En als daarnaast het bestaan van een overheid in diskrediet wordt gebracht, dan kun je er voor zorgen dat, zelfs als er mensen aan de macht komen die niet door de oligarchen zijn goedgekeurd, de overheid nauwelijks nog iets te zeggen heeft. Een zwakke overheid betekent vanzelf een zwakke democratie. Als je als burger de keuze hebt tussen een zwakke overheid en een zwakke overheid, dan winnen degenen die baat hebben bij een zwakke overheid. Wat je als burger ook kiest.

Afschaffen van overbodige bureaucratie
Dat is precies wat er de afgelopen decennia wereldwijd is gebeurd. Denktanks die door oligarchen werden opgericht, verkondigden dat het beter was als de overheid terug zou treden ten gunste van het bedrijfsleven. Onder het mom van het afschaffen van overbodige bureaucratie werden er allerlei regels afgeschaft die voor de oligarchen nadelig waren. Volgens de denktanks van die oligarchen konden die oligarchen dat veel beter zelf regelen. Dat dereguleren maakte de overheden zwakker en de positie van de oligarchen sterker.

De vrije markt
Omdat het woordje ‘vrij’ een positieve associatie geeft, klonk het promoten van een ‘vrije markt’ ook sympathiek. Wie kan er immers tegen meer vrijheid zijn? Dat de vrijheid van de gewone burgers ondergraven wordt door het vrijgeven van de markt werd pas later duidelijk. Als je marktkooplui de vrijheid geeft om hun eigen regels en prijzen te bepalen, dan betekent dat dat de klanten van die markt, als ze nergens anders terecht kunnen, onderworpen zullen worden aan de belangen van die marktkooplui. Op die manier tast de vrijheid van de beheerders van de markt de vrijheid van de klanten van de markt aan.

Evenwicht
En dat is precies de reden dat een sterke overheid onontbeerlijk is. Alleen een sterke overheid kan er voor zorgen dat de belangen van de klanten en de marktkooplui op een evenwichtige manier worden afgewogen. Als de overheid daar niet meer toe in staat is, dan betekent dit dat de belangen van de marktkooplui zwaarder gaan wegen dan de belangen van hun klanten. Dan verliest de democratie zijn kracht. Want alleen als je kunt kiezen voor een overheid die sterk genoeg is om dat evenwicht af te dwingen, heeft de democratische stem die je hebt waarde.

Wiens vrijheid?
Dat de ‘vrije markt’ betekent dat de vrijheid van de klant van de markt wordt aangetast, is iets dat voorstanders van die ‘vrije markt’ het liefst verdonkeremanen.

Principe
Het principe van democratie is juist. Maar de democratie zoals wij die kennen is niet voldoende. Die democratie waarborgt onze vrijheid niet.

Het oude Athene
Laten we weer terug gaan naar het oude Athene. Daar hadden zesduizend burgers stemrecht. Het grootste deel van de inwoners van Athene had dat niet. Dat waren de meer dan honderdduizend slaven die Athene rijk was. Die slaven waren het bezit van die zesduizend burgers. Het lichamelijk en geestelijk zware werk werd door die slaven gedaan. Daar hadden die burgers die slaven immers voor: om het rotwerk te doen waar ze zelf geen zin in hadden. Wel eisten ze de vruchten van dat rotwerk voor zichzelf op. Daardoor waren ze rijk en vrijgesteld van zware arbeid.

Anderen hard voor je laten werken
Van hard werken is nog nooit iemand rijk geworden. Als je anderen hard voor je laat werken, dan pas kun je rijk worden. Dat was zo in de tijd van Socrates en dat is nog steeds zo. Je hoeft mensen niet in bezit te nemen om de vruchten van hun arbeid voor jezelf op te eisen. Sterker nog; het is beter om mensen niet in bezit te hebben, zodat je ook niet voor ze hoeft te zorgen als je niet meer aan ze kunt verdienen.

Verzamelen van geld en macht
De manier waarop we mensen in onze maatschappij plaatsen is niet wezenlijk anders dan in de tijd van Socrates. De mensen die hard werken verdienen daar doorgaans geen rijkdommen mee. Degenen die die mensen in dienst nemen en hard voor zich laten werken, zijn degenen die multimiljonair of miljardair worden. Als je rijk wilt worden zul je daar constant mee bezig moeten zijn. Maar dat is iets anders dan hard werken. Net zo min als dat de burgers van Athene hard werkten, werken de oligarchen van deze wereld hard. Ze zijn wel, net als die burgers van Athene, druk bezig. Druk bezig met uit te vinden hoe ze door middel van hun geld en macht nog meer geld en macht kunnen verzamelen. Desnoods ten koste van de rest van de samenleving.

Een paar contrasten
De oprichter van Amazon heeft in de eerste vijfentwintig jaar meer dan 150 miljard dollar weten te verzamelen. Hij had gemiddeld ongeveer een half miljoen mensen in dienst. Al de werknemers samen zorgden  voor de winst die Amazon kon maken. Om die ruim 150 miljard te kunnen verzamelen heeft hij elk jaar twaalfduizend dollar per werknemer voor zichzelf opgeëist. Amazon staat niet bekend als een goede werkgever. De arbeidsomstandigheden zijn slecht en het loon minimaal. De werknemers van Amazon werken, gedwongen, hard. Ze worden daar minimaal voor beloond. De oprichter van Amazon is druk bezig. Daar heeft hij zichzelf maximaal voor beloond. Amazon betaalt nauwelijks belasting. De oprichter van Amazon betaalt nauwelijks belasting. Toch profiteert die oprichter optimaal van de samenleving waar hij deel van uitmaakt.

Excessen
Waarom zou iemand zichzelf meer dan 150 miljard dollar toekennen? Wat moet je met zoveel rijkdom? Wat is het nut van het bezit van zoveel geld? Dat krijg je van je levensdagen nooit op. Dus waarom zou je dat, als individu, aan de samenleving willen onttrekken?

Andere verhoudingen
Als de oprichter van Amazon ‘slechts’ duizend dollar per werknemer per jaar aan zichzelf had toegekend, dan had hij elke werknemer elfduizend dollar per jaar meer kunnen laten verdienen. Dan had hij zelf nog steeds 500 miljoen per jaar ‘verdiend’ en in die vijfentwintig jaar twaalf en een half miljard dollar hebben binnengehaald. Die werknemers hebben dat geld voor hun bedrijf verdiend door hun arbeid. Als de oprichter van Amazon zichzelf een uurloon had gegeven dat twee keer zo hoog zou zijn geweest dan dat van zijn werknemers, dan had hij, zelfs als hij vijfduizend uur per jaar zou hebben ‘gewerkt’ hooguit honderdvijftigduizend dollar kunnen verkrijgen. Per jaar.

Bestaansrecht
De arbeidsmarkt is ‘vrij’. Dat wil zeggen dat degenen die de arbeidsmarkt beheren de vrijheid hebben om te bepalen wat degenen die voor hun bestaan van die arbeidsmarkt afhankelijk zijn, voor hun arbeid betaald krijgen. En aangezien het overschot voor de beheerders van de arbeidsmarkt is, betalen ze het liefst zo weinig mogelijk aan degenen die voor hun bestaan afhankelijk van die arbeidsmarkt zijn. Zelfs als dat het bestaansrecht aantast van degenen die voor hun bestaan van de arbeidsmarkt afhankelijk zijn.

Normaal
Vreemd genoeg wordt het door veel mensen normaal gevonden dat die situatie zo is. Zoals het vroeger normaal gevonden werd dat slavenhouders de vruchten van de arbeid van hun slaven voor zichzelf opeisten.

Diefstal
In mijn ogen is het je toe-eigenen van de vruchten van de arbeid van anderen diefstal.

Democratie invoeren?
Democratie is in principe een mooi systeem. Misschien wordt het tijd dat we het eens gaan invoeren. En dan niet alleen in de politiek, maar ook in de rest van de samenleving. Democratie hoor je op de basisschool al te leren. Het hoort normaal te zijn dat degenen met macht daadwerkelijk gecontroleerd en gecorrigeerd kunnen worden door degenen die van hen afhankelijk zijn. Het is niet voldoende als we alleen mogen bepalen wie ons politiek vertegenwoordigen. We dienen dat overal en altijd samen te kunnen bepalen.

De corruptie van de macht
Als sommige mensen het recht krijgen om zichzelf te reguleren, terwijl ze al meer macht en geld hebben dan anderen, dan zullen die mensen de regels zo maken dat ze er zelf maximaal van profiteren, ook als dat ten koste van anderen gaat. Je geeft ze immers een vrijbrief om de belangen, behoeftes en gevoelens van anderen ondergeschikt te maken aan die van henzelf. Dat werkt altijd corrumperend. Een bevoorrechte positie is verslavend. En net zoals bij elke verslaving is er een zucht naar meer, meer, meer.

Verslaafd aan meer
Die zucht naar meer, meer, meer houdt nooit op. Dat gaat niet alleen ten koste van de mensen aan wie de rijkdom en macht door die bevoorrechte groep wordt onttrokken, maar ook aan de leden van die bevoorrechte groep. Iemand die verslaafd is, is niet vrij. Die zit gevangen in zijn verslaving.

Niet alleen een slaaf is een slaaf, ook de slavenhouder die verslaafd is aan zijn macht en rijkdom is een slaaf.

Gelijkwaardigheid
Je kunt niet vrij zijn als je de belangen, behoeftes en gevoelens van andere mensen aan jouw belangen, behoeftes en gevoelens ondergeschikt maakt. Alleen als je de belangen, behoeftes en gevoelens van anderen gelijkwaardig ziet aan jouw eigen belangen, behoeftes en gevoelens, ben je in staat jezelf te bevrijden. Dan maak je niemand tot slaaf en dan laat je je door niemand tot slaaf maken.

Legale diefstal
Nadat ik dit stuk geschreven had, las ik, in de maand augustus van 2020, dat de oprichter van Amazon, dankzij de corona-crisis in minder dan één jaar tijd 73 miljard dollar rijker is geworden. Hij heeft ook wat extra mensen aan moeten nemen om al het werk voor hem te doen. Hij heeft nu zo’n miljoen mensen in dienst. Feitelijk hebben die mensen, door hun arbeid, die 73 miljard dollar voor Amazon verdiend. Dat is per werknemer iets meer dan honderdtwintigduizend dollar. Amazon betaalt de meeste werknemers 15 dollar per uur. Dat betekent dat ze op jaarbasis zo’n vierentwintigduizend dollar kunnen verdienen, mits ze bereid zijn zestienhonderd uur te werken op jaarbasis. Terwijl ze het bedrijf bijna vijf keer zoveel hebben opgeleverd. Als Amazon al die werknemers een bonus had gegeven van honderdduizend dollar, dan had de baas van Amazon nog steeds meer dan een miljard dollar in eigen zak kunnen stoppen (om precies te zijn 1,2 miljard). Dan was hij nog steeds zeer ruim beloond voor zijn bijdrage aan Amazon, maar hadden de werknemers in ieder geval een redelijk deel van het geld dat ze met hun arbeid voor Amazon verdiend hebben, uitgekeerd gekregen. Maar het is zo gewoon dat mensen in een bevoorrechte positie zich de vruchten van de arbeid van anderen schaamteloos toe-eigenen dat maar weinig mensen dat als diefstal zien.

Een wegwerpslavenhouder
Wettelijk gezien is het dat ook niet. Maar deugen doet het ook niet. Getuigt het je zo schaamteloos toe-eigenen van de vruchten van de arbeid van anderen niet van dezelfde mentaliteit die een slavenhouder kenmerkt?  Je hoeft geen slaven te bezitten om mensen als slaven te gebruiken. In zekere zin is het handiger om ze niet te bezitten want dan kun je ze zonder problemen wegdoen als je ze niet meer kunt gebruiken.
Is de oprichter van Amazon niet gewoon een wegwerpslavenhouder?