Stolpersteine heten ze, struikelstenen. Het zijn de steentjes met de maat van een kinderkopje die kunstenaar Gunter Demnig nu al jaren maakt en in stoepen door heel Duitsland (en inmiddels heel Europa) inmetselt. Op het steentje, met een koperen kop, staan de gegevens gegraveerd van mensen die in de tweede wereldoorlog door de nazi’s zijn vermoord.

Ze worden ingemetseld voor het huis waar de vermoorde heeft gewoond, en de tekst luidt dan ook: “Hier woonde (naam), geboren: (datum), weggevoerd uit (plaats), vermoord in (plaats).

Op een bescheiden maar zeer indringende manier krijgen de slachtoffers zo weer hun naam terug, terwijl ze in de vernietigingskampen alleen nog maar een nummer waren. De steentjes heten Struikelstenen, niet omdat je er letterlijk over zou kunnen struikelen, maar omdat je er geestelijk over struikelt als je de tekst leest, want dan komt het allemaal ineens wel heel dichtbij. Gunter Demnig maakt overigens geen onderscheid tussen de verschillende slachtoffergroepen, hij wil eerherstel voor de Joden, de zigeuners, de homosexuelen, de slachtoffers van het euthanasieprogramma, de psychiatrische patiënten en de Jehovagetuigen. Iedereen die door de nazi’s is vermoord op grond van ras, geloof, geaardheid of (politieke) overtuiging..

En niet alleen eerherstel, ook het niet vergeten is belangrijk. Niet iedereen is daarvan doordrongen, want de burgemeester van München houdt het plaatsen van de steentjes angstvallig tegen, uit misplaatste angst dat neonazi’s er op zouden kunnen gaan stampen. De Joodse Peter Jordan die in 1939 als negenjarige door zijn ouders naar Engeland werd gestuurd (waar hij nu nog woont, in Manchester) heeft zijn ouders, die hem waarschijnlijk wilden nareizen, nooit weergezien. Hij wil graag Stolpersteine voor beide ouders voor hun huis in München plaatsen, maar had in 2007 nog steeds geen toestemming.

Zigeuners die zijn weggevoerd hadden meestal geen vaste woonplaats. Dan wordt de plek genomen vanwaar ze werden weggevoerd. Zo kon je een tijd geleden een aangrijpende kleine plechtigheid meemaken ergens in Oostenrijk, waar de dochter en kleindochter van een alom gerespecteerde Roma-paardenhandelaar hun vermoorde grootvader en vader met een paar goedgekozen woorden herdachten na het plaatsen van zijn Stolperstein.

In Haren krijgen 29 van de 34 Joodse inwoners die  zijn weggevoerd nu hun steen. Er verschijnt tegelijkertijd een boek waarin de verhalen van de meeste oorlogsslachtoffers verteld worden, en die verhalen blijven schokkend – simpele feiten als dat er hier geen Duitser aan te pas is gekomen, maar dat gewone Nederlandse politiemensen verantwoordelijk waren voor het ophalen, en het onontkoombare feit dat het soms om kleine kinderen ging. Dat niemand wist wat er precies gebeurde ná Kamp Westerbork, waar het relatief niet slecht was (er was een ziekenhuis, een school, een winkel) – men dacht waarschijnlijk dat Sobibor of Auschwitz ook zo’n redelijk werkkamp zou zijn. Met de wetenschap van nu wordt het eigenlijk alleen maar onbegrijpelijker, en schokkender.

De Struikelstenen bewijzen dat een kleinschalig initiatief toch buitengewoon indrukwekkend en aangrijpend kan zijn. Om stil van te worden.

• Stolpersteine

Wil je dit initiatief van drie Harense vrouwen financieel steunen:
rekeningnummer 385114087 tnv Culturele Raad Haren ovv Stolpersteine