In de reeks Architectuurgidsen van uitgeverij DOM (een uitgeverij van en voor architecten, maar buitengewoon interessant als je ook maar een beetje in architectuur geïnteresseerd bent) komt wel eens vaker een opmerkelijke titel uit, zoals de architectuurgids voor de maan, maar deze is ook wel uitzonderlijk – een gids die zich specifiek richt op de Sovjet Modernistische mozaïeken die tussen 1960 en 1990 gemaakt zijn bij de architectuur van de Oekraïne.

Je zou verwachten dat je dan alleen partijpropagandaplaatjes te zien zou krijgen, van juichende arbeiders en soldaten met zwaaiende vlaggen, maar dat blijkt alleszins mee te vallen. Dat soort kunst werd wel gemaakt, maar er was ook ruimte voor artistieke experimenten, en dat levert beelden op waar je soms echt met open mond naar zit te kijken.

Er komt ook onbedoelde humor langs, zoals dokters die gammastralen richten op verschrikkelijke monsters die allerlei ziektes moeten voorstellen. En voormalige heersers van Kiev die naast fantasy-dieren worden afgebeeld, wat moet je daar eigenlijk van denken?

De mozaïeken worden tegenwoordig in de Oekraïne afgedaan als een overblijfsel van een periode waar men liefst niet meer aan terugdenkt, en dus worden veel van de kunstwerken van de gebouwen gesloopt en vernietigd. Ze worden ook niet als kunstwerken beschouwd en hebben dus geen enkele vorm van bescherming in het hele communisme-verlatingsproces.

Het boek is niet alleen een gids, maar ook een poging om een stuk verleden vast te leggen dat voor een deel onherroepelijk verdwenen zal zijn binnen korte tijd. Je vindt er een selectie van meer dan 120 mozaïeken, schitterend gefotografeerd door de documentaire fotograaf Yevgen Nikiforov, en met teksten van de kunsthistoricus Polina Baitsym, die via de mozaïeken ook de bredere historische context weet te geven.

In het oog van de wereldwijde beeldenstormen een extra interessant boek, want worden deze mozaïeken terecht gesloopt, of moet je deze geschiedenis juist bewaren of zelfs koesteren, als je ziet wat sommige kunstenaars voor elkaar wisten te krijgen op deze uitermate onvruchtbare grond? Een intrigerend en buitengewoon fascinerend boek.

• Nikitotv & Baitsym – Art for Architecture Ukraine – Soviet Modernist Mosaics from 1960 to 1990 – DOM Publishers – ISBN 9783869226019
• Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel: Art for Architecture