Het Groninger Museum haalde een tentoonstelling over Cuba binnen die eerst in Canada, in Montreal, te zien was in een nog iets uitgebreidere vorm. De catalogus bij die tentoonstelling is al terecht bekroond door de American Library Association, die het in hun top 10 zetten van beste kunstboeken van 2008.

De ondertitel van de catalogus (en de tentoonstelling) is “kunst en geschiedenis van 1868 tot heden”. Nu is het niet vanzelfsprekend dat een geschiedenisles automatisch een goede kunsttentoonstelling oplevert. Politieke statements en kunst staan eerder op gespannen voet dan dat ze elkaar zonder meer versterken. Dat is wat mij betreft de belangrijkste valkuil van deze expositie – politiek beladen schilderijen leveren nog niet meteen grote kunst op, en in deze tentoonstelling zijn dan ook wat schilderijen aan te wijzen die prima werken als illustratie bij de roerige geschiedenis van Cuba, maar die wat mij betreft niet echt als volwaardige kunstwerken hoeven te worden beschouwd.

Aan de andere kant is er ook een zaal ingericht met de mysterieuze schilderijen van Wifredo Lam, die alles overstijgen. Alleen die zaal al is een bezoek aan de expositie meer dan waard. En er is meer. Er is een indrukwekkende installatie van Carlos Garaicoda te zien met een kaarsenstad van universele gebouwen die al flakkerend langzaam smelten, er is een kajak op een zee van bierflesjes te zien en er kan ook gelachen worden – kijk naar het schilderij van de kapper hier rechts. Er is kortom meer dan genoeg topkunst te zien om een bezoek aan de tentoonstelling te rechtvaardigen.

Het opmerkelijke aan Cuba! is, dat de catalogus, die bij tentoonstellingen vaak alleen maar dient als een herinneringsondersteuning achteraf, hier feitelijk meer weet te bieden dan de tentoonstelling. Niet alleen zijn er reproducties opgenomen van werk dat niet in Groningen te zien is, ook is er aangevuld met plaatjes uit tijdschriften, heel veel foto’s en een aantal uitputtende achtergrondverhalen. Dat betekent dat je in dit geval zou kunnen zeggen dat de tentoonstelling eerder een aanvulling is op het boek, in plaats van andersom.

In de catalogus is het ook geen enkel probleem dat er veel aandacht is voor de geschiedenis van Cuba, omdat er binnen dat ene boek een fraai totaalbeeld ontstaat van geschiedenis, fotografie, kunst en cultuur, waarbij ook de lagere cultuur een plek krijgt. Omslagen van populaire tijdschriften, advertenties, posters, en natuurlijk de iconografische foto van Che Guevara worden allemaal in een kader geplaatst, waarin de geschiedenis van Cuba met al zijn aspecten aan bod komt. Daarin is bijvoorbeeld ook plaats voor de foto’s die Walker Evans op Cuba maakte tijdens de dictatuur van Machado y Morales, en die toendertijd anoniem gepubliceerd werden.

In de catalogus wordt niets uit de weg gegaan – er is zowel plek voor kritische foto’s en kunst als voor propagandistische kunst. De totale veelzijdige werkelijkheid van Cuba komt aan bod. Het feit dat Cuba zich momenteel weer op een omslagpunt in zijn geschiedenis lijkt te bevinden maakt de expositie en de catalogus buitengewoon actueel en urgent. Een afgewogen overzicht van Cuba in de afgelopen (ruime) eeuw levert tegelijkertijd een overzicht van de geschiedenis van de hele wereld in die periode.

Alleen de catalogus is met zijn ruim vierhonderd pagina’s al zeer de moeite waard. Het is een magnifiek boek geworden, met uitstekende reproducties die vooral ook laten zien dat er een groot arsenaal aan hoogwaardige kunst uit Cuba komt. Goede verhalen, intrigerende foto’s, en een enthousiasme dat zo aanstekelijk werkt dat je geneigd bent binnenkort zelf maar eens naar Cuba af te reizen.

• Cuba! Kunst en geschiedenis van 1868 tot heden – Groninger Museum 17 mei tot en met 20 september 2009 (Cubaweek Groningen 17 tot en met 20 juni 2009) – catalogus € 45.- NAi Uitgevers – ISBN 978-90-5662-688-4