Toen Hans van Houwelingen op Kunstacademie Minerva in Groningen zat kon niemand vermoeden dat hij ooit als beeldhouwer heel bekend zou worden. Die academietijd was voor van Houwelingen vooral feesten, naar Amsterdam trekken als er weer eens lekker geknokt kon worden en moeizaam afstuderen. Later vertelde hij dat hij het licht pas zag toen hij bij Ateliers in Haarlem (een soort “hogere Kunstacademie”) op een goed moment een wanhopige lerares tegenover zich had die uitriep “Maar jongen, weet jij dan echt helemaal níks?”. Dat was het moment dat de knop omging, en van Houwelingen heeft zich sinds die tijd ontwikkeld tot een van de intelligentste en boeiendste beeldend kunstenaars van Nederland, maar als je hem, zoals ik, op Minerva had meegemaakt, had je dat beslist niet zien aankomen.

Undone is een boek dat drie recente projecten van Hans van Houwelingen belicht en waarin allerlei mensen aan het woord komen om uitleg en verdieping aan te brengen, hoewel dat feitelijk, na de summiere beschrijving die van Houwelingen zelf geeft, niet echt nodig is, want de drie projecten zijn prikkelend genoeg en zetten de toeschouwer goed aan het denken. En dat niet alleen, want bij alledrie de projecten zit er een emotionele lading aan de voorstellen van de kunstenaar. Hoofd en buik worden beide aangesproken als het ware. We lopen ze even langs.

Spinoza en Thorbecke
of: Gedane zaken nemen keer!

De grondlegger van de moderne democratie, Thorbecke, heeft geen beeld in Den Haag, wat vrij opmerkelijk te noemen is. Kort gezegd waren conservatieven niet blij met Thorbeckes liberale hervormingen, en dus werd het beeld naar Amsterdam gebracht, waar het geplaatst werd op het Reguliersplein, dat vervolgens Thorbeckeplein werd. Een historische vergissing, want Thorbecke hoort in Den Haag.
De beroemdste en radicaalste filosoof van Nederland, Baruch Spinoza, werd in Amsterdam geboren, maar later uit zijn stad verbannen. Spinoza heeft een monument in Den Haag, maar niet in Amsterdam, en omdat de reputatie van die stad als een van de meest tolerante steden ter wereld onder druk staat, en Spinoza vurig pleitte voor vrijheid van meningsuiting en vrijheid van geloof hoort een standbeeld van Spinoza in Amsterdam.
Voorstel van Van Houwelingen: een monumentenruil – Spinoza gaat van Den Haag naar Amsterdam en Thorbecke van Amsterdam naar Den Haag. Een correctie op historische blunders en tegelijk een hedendaags kunstwerk, want gedenktekens ruilen is een onbekend fenomeen.

Sluipweg, waarlangs de dood heeft weten te ontsnappen

Fort Vijfhuizen is een stukje van de Stelling van Amsterdam, een stelsel van forten en dijken dat aan het eind van de negentiende eeuw werd gebouwd om Amsterdam tegen binnenstormende legers te beschermen. Er is nooit één slag geleverd, er is nooit één druppel bloed gevloeid. In 1996 werd de Stelling van Amsterdam op de Werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst en Fort Vijfhuizen werd een centrum voor hedendaagse kunst. Het volstrekt ontbreken van de dood op deze plek bracht van Houwelingen op het idee van de Sluipweg. Grafstenen gaan tegenwoordig langer mee dan de dood. Twee jaar lang stelden nabestaanden grafstenen van geruimde graven ter beschikking van dit project, waarin talloze particuliere geschiedenissen aaneengesmeed worden, waardoor de dood een eigen gezicht krijgt. Waar de begraafplaats is bedoeld voor private herdenking was het de bedoeling hier de dood zelf wat ruimte te geven.

Nationaal gastarbeidersmonument

Mohammed Benzakour, zoon van een van de eerste Marokkaanse gastarbeiders en beeldend kunstenaar Hans van Houwelingen kregen in 2009 samen de opdracht een monument te ontwerpen dat uitdrukking geeft aan de betekenis van de gastarbeiders voor Rotterdam.
Het constructivistische kunstwerk van Naum Gabo dat in 1957 voor de Bijenkorf in Rotterdam geplaatst werd viel samen met de komst van de eerste generatie gastarbeiders. Het kunstwerk, dat zich op dit moment in zeer slechte staat bevindt, zou in het plan van Benzakour en van Houwelingen door hedendaagse gastarbeiders, toptechneuten, worden gerestaureerd en weer in topconditie worden gebracht om er vervolgens het Nationaal Gastarbeidersmonument in te huisvesten. Het sluit mooi aan bij Gabo’s idee dat het kunstwerk een uit het puin herrezen moderne stad en de spirit van mensen vertegenwoordigt.

Als dit je nieuwsgierig maakt moet je dit boek zeker aanschaffen, want je vindt er, naast de introducties van Hans van Houwelingen zelf, teksten van Julia Bryan-Wilson, Brian Dillon, Jonathan Lahey Dronsfeld, John Heymans, Mark Jarzombeck, Mihnea Mircan, Gerald Raunig, David Riff, Jonas Staal en Marina Vishmidt.

• Hans van Houwelingen – Undone – edited by Mihnea Mircan – Jap Sam Books – ISBN 978-9490322342