Gerhard Richter is een ongrijpbare kunstenaar die steeds op zoek lijkt naar de grenzen van de schilderkunst, waarbij hij zichzelf steeds meer weg lijkt te willen cijferen. Dat bleek al heel sterk bij de kleurenschilderijen, die volstrekt onpersoonlijk en strak ogen, en die door Richter ook bewust bedoeld waren om niets te vertellen.

In de Cage-schilderijen uit 2006 lijkt Richter op zoek naar de stilte van Cage, maar dan op doek. De compositie 4:33 van de Amerikaanse componist John Cage, waarbij muzikanten ruim vier en een halve minuut stilte moeten betrachten, is vooral een demonstratie van het feit dat echte stilte niet bestaat – je hoort altijd iéts, al is het maar je eigen ademhaling, het schuifelen van je buurman, een vliegtuig dat overvliegt, er is altijd ruis. Echte stilte bestaat niet, en dat heeft Cage doeltreffend aangetoond met zijn baanbrekende compositie.

Wat Richter heeft gedaan is dit: hij heeft zes doeken van drie bij drie meter beschilderd, waarbij het schilderij in een paar dagen tijd steeds veranderde. Tenslotte heeft Richter alle verf weer van de doeken geschraapt. Daarbij blijven restanten van de verf op het doek over. Die zou je de ruis, de stilte na het schilderij, zou kunnen noemen.

Het levert fascinerende doeken op, want dichter bij muziek kun je als schilder nauwelijks komen, terwijl je aan de andere kant juist bij de stilte probeert te komen. Er blijft, zo blijkt, meer dan genoeg over voor de toeschouwer. De grenzen van de muziek worden hier effectief vertaald naar de grenzen van de schilderkunst.

Tate Modern bracht het perfecte boek uit dat volledig recht doet aan de schilderijen. Het boek begint met een rijk geïllustreerde inleiding, om uiteindelijk van elk van de zes Cage-schilderijen de verschillende fases van de ontstaansgeschiedenis te laten zien. We nemen hier als voorbeeld het vijfde schilderij. Zie hieronder voor een paar van de fases van Cage nummer 5. Daarna volgt een reproductie van het voltooide schilderij (zie hier rechts), en daarna nog een paar bladzijden met details, die in het boek over twee volle pagina’s op ware grootte worden afgebeeld (hier rechts de helft van zo’n dubbele bladzijde). Dan zie je pas goed wat een rijkdom er verborgen zit in die weggeschraapte schilderijen. Magnifiek.

• Gerhard Richter – Robert Storr – Cage – Six paintings by Gerhard Richter – Tate Publishing – ISBN 978-1-85437-856-9

Cage 5, 15 oktober 2006

Cage 5, 16 oktober 2006

Cage 5, 23 oktober 2006

Cage 5, 3 november 2006