Gerhard Richter is een ongrijpbare kunstenaar. Ik heb het hier al veel eerder over zijn werk gehad, en op een bepaald moment dacht ik het geheim van Richter te hebben doorgrond, maar dat verklaart nog steeds niet het waanzinnig gevarieerde oeuvre van de man. In het boek Bilder aus Privaten Sammlungen (en uiteraard tijdens de gelijknamige tentoonstelling die ondermeer in het Albertina in Wenen te zien was) zie je werken uit alle fasen en periodes van Richter, en het lijkt wel een overzicht van de verschillende oeuvres van verschillende kunstenaars.

Om te laten zien dat we niet overdrijven laten we wat uit die verschillende oeuvres hier zien, en dan zul je moeten toegeven dat de contrasten wel érg extreem zijn. Van de vage zwartwitfoto’s (zie het omslag hierboven) naar de bijna klassieke stillevens (zie de kaars en de schedel), maar ook van vloeiende abstracten (hier meteen rechts) naar hele felle abstracten (daar meteen onder). En dan is er nog het verschil tussen de verschillende series die op foto’s gebaseerd zijn. Er zijn series die uitgaan van in principe dramatische foto’s (dode terroristen, familieleden in ss-uniform) tot foto’s die juist een uitgesproken saai onderwerp hebben – een dooie hoek van een huis, een wazig stukje bos of een wolkenlucht.

En dan zijn er ook nog de schilderijen waarop alleen egale kleuren te zien zijn. Dat is een serie waar ik helemaal niets van begrijp, moet ik eerlijk bekennen. Zes rechthoekige schilderijen op een muur, met zes egaal geschilderde kleuren. Omdat het werk van Richter is, kijk ik dan nog eens wat beter. Zit er een systeem in, verschijnt er van een afstand een beeld, gebeurt er iets als ik langer kijk? Maar die egale kleuren doen bij mij niets, maar ze blijven me toch, omdat ze ook binnen dat waanzinnig gevarieerde oeuvre van deze geniale kunstenaar vallen, intrigeren.

Andere series hebben me wel meteen te pakken, zoals het onscherpe bosje dat je hier recht onder ziet, van de Bühler Höhe. Het eerste schilderij is gemaakt naar een wazige, onscherpe foto, en dan gaat de schilder, lijkt het wel, abstraheren, maar dan wel totaal anders dan Mondriaan het deed. Op de vierde versie zijn de bomen helemaal verdwenen, maar blijft er een schitterend schilderij over. Alle vier de schilderijen in deze reeks vind ik overigens op zichzelf al goed, maar in serie worden ze nog beter.

Veel van de schilderijen van Richter moet je overigens in het echt zien. Zo zijn de grote schilderijen die hij maakte naar aanleiding van stadsplattegronden van dichtbij volkomen abstract, met grove penseelstreken geschilderd, en pas als je afstand neemt zie je een beeld verschijnen zoals je dat inmiddels van Google Earth wel kent. Dit schilderij is overigens uit 1970.

Richter blijft verbazen, zeker als je, zoals in dit boek, de extremen uit zijn oeuvre naast elkaar voorgeschoteld krijgt. Het is ook een heerlijk gretige kunstenaar, die enorm productief is, en vrijwel geen zwak werk laat zien. Dat ik dan niet alles in dit verbijsterende universum blijk te begrijpen ligt geheel aan mij, daar ben ik van overtuigd.

• Gerhard Richter – Bilder aus Privaten Sammlungen – Götz Adriani – Albertina
  ISBN 978-3-7757-2136-3 (Deutsch)
  ISBN 978-3-7757-2137-0 (English)