Sam Francis was een van de belangrijkste Amerikaanse abstract-expressionistische kunstenaars van de twintigste eeuw. Francis, die in 1923 in Californië geboren werd, reisde in 1957 voor het eerst naar Japan, en dat was liefde op het eerste gezicht – hij regelde er studio’s en woningen voor zichzelf, trouwde tot twee keer toe met een Japanse vrouw en voedde hun kinderen daar ook op. Hij werd ook actief in een kring van avant-garde kunstenaars, schrijvers, filmmakers, architecten en componisten.

Richard Speer ging op onderzoek en bracht het Japanse leven van Sam Francis gedetailleerd in kaart, met een sterke nadruk op zijn ingewikkelde en groeiende relatie met de oost-Aziatische esthetica, vanaf de jaren vijftig tot aan zijn dood in 1994.

Vanaf zijn eerste tentoonstelling in Tokio hebben critici de manier waarop Francis negatieve ruimte gebruikt gekoppeld aan het Japanse idee van ma – “ma” betekent ongeveer ‘interval’, ‘tussen’ of niet-ruimte-niet-tijd. Het wordt in Japan onder meer gebruikt in de kunst (door gebruik van witruimte worden dingen gesuggereerd), architectuur (door ‘ruimte’ ontstaat er bijvoorbeeld spanning of juist rust), muziek (de stilte tussen akkoorden), toneel, bloemschikkunst (ikebana), omgangsvormen (buigingen met enige pauze ter respect van de persoon tegenover je) en zelfs gesprekken (zwijgen is onderdeel van het gesprek).

Dat Francis in zijn werk leegte en stilte gebruikte was voor Japanners zeer herkenbaar, en het leek bijna alsof ze elkaar herkenden – “we komen weliswaar uit verschillende culturen, maar hier zitten we op hetzelfde spoor”. Het leidde tot een bijna domino-achtig effect van wederzijdse beïnvloeding, wat weer leidde tot een aantal samenwerkingsprojecten van Francis met zijn Japanse tijdgenoten, en dat beperkte zich niet tot de beeldende kunst alleen, maar ging verder tot drukwerk, keramiek, muziek, poëzie, uitgeven en optredens aan toe.

In het boek krijg je een verbluffend uitgebreid beeld van een stuk hedendaagse kunstgeschiedenis dat tot nu toe enigszins over het hoofd is gezien – een dialoog tussen Oosterse en Westerse gevoeligheden die vooruitliep op onze huidige tijd van wereldwijde verbondenheid en multiculturele uitwisselingen.

Er is in het boek niet alleen ruim aandacht voor het schitterende werk dat Francis in Japan maakte, en dat hij duidelijk door Japan geïnspireerd maakte, maar ook voor het werk van zijn Japanse vrienden en zijn eerste echtgenote die ook kunstenaar was. Een geweldig, inspirerend boek.

• Richard Speer – The Space of Effusion: Sam Francis in Japan – Scheidegger & Spiess – ISBN 9783858818614
• Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel: Sam Francis in Japan