De namen van veel van Rembrandt’s leerlingen kennen we alleen omdat er in Amsterdam een straat naar ze genoemd is – Ferdinand Bol, Nicolaes Maes en Govert Flinck bijvoorbeeld. Het J Paul Getty Museum in Los Angeles organiseerde een tentoonstelling rond de tekeningen van Rembrandt en zijn leerlingen en bracht bovendien een fors boek uit waarin de meeste van die tekeningen op het ware formaat worden afgedrukt.

Dat levert een buitengewoon fascinerend boek op, want de tekeningen die je te zien krijgt zijn vaak tijdens een en dezelfde sessie gemaakt – hetzelfde model in dezelfde houding, alleen uit een iets andere hoek, soms door Rembrandt en meerdere leerlingen getekend. En in de tekeningen kun je nog duidelijker dan in de schilderijen zien dat Rembrandt de superieure kunstenaar was, hoewel zijn leerlingen altijd op zijn minst erg goed waren.

Rembrandt blijkt altijd trefzeker te zijn, en een verbluffend gevoel voor compositie te hebben, ook in zijn schetsen. Kijk maar eens hoe hij de verlegen, in zichzelfgekeerde jonge vrouw hiernaast tekent. In snelle streken, maar precies goed. De tekening die Arent de Gelder op hetzelfde moment maakte lijkt op het eerste oog verfijnder, maar is lang niet zo aandoenlijk als de snelle schets van Rembrandt.

Tijdens zijn veertigjarige loopbaan heeft Rembrandt veel leerlingen gehad, niet alleen uit Holland, maar ook uit Vlaanderen, Duitsland en Denemarken. Over zijn manier van lesgeven is weinig bekend, maar het lijkt er sterk op dat zijn leerlingen Rembrandts stijl zo goed mogelijk probeerden te benaderen, zeker in de schilderijen. Zolang ze leerling waren mochten ze hun schilderijen niet met hun eigen naam ondertekenen, en dat gaf later soms aanleiding tot verwarring, waardoor sommige vroegere schilderijen van bijvoorbeeld Govert Flinck als Rembrandts verkocht werden.

In het boek zijn ook tekeningen van leerlingen te vinden die door Rembrandt gecorrigeerd zijn, en die correcties zijn interessant studiemateriaal voor iedere kunststudent, want het gaat meestal om spectaculaire verbeteringen van tekeningen die op zich nieteens zo slecht zijn. Ook hier zie je de meester op een fascinerende manier aan het werk. De ene keer zaken aandikkend en vergrotend, een andere keer grote gebaren juist kleiner makend. Deze verzameling tekeningen van Rembrandt en zijn leerlingen geeft zo een bijzonder kijkje achter de coulissen, in het atelier van Rembrandt.

Het boek is onderverdeeld in hoofdstukken die steeds een van de leerlingen centraal zet, waarbij steeds uitgebreide achtergrondinformatie gegeven wordt. Daardoor levert het boek, naast een visuele inkijk achter de schermen van Rembrandt’s atelier, ook een fraai stuk zijdelingse kunstgeschiedenis van onze gouden eeuw.

• Drawings by Rembrandt and His Pupils – Telling the Difference – The J Paul Getty Museum, Los Angeles – ISBN 978-0-89236-979-9