Schilderijen van Robert Ryman zou je in een museum zomaar over het hoofd kunnen zien. Wit is meestal de dominante kleur, en het geheim van het schilderij ontvouwt zich pas als je er een tijdje aandachtig naar kijkt. Want juist bij aandachtige beschouwing blijken die schilderijen waar in eerste instantie niets in lijkt te gebeuren te broeien, te borrelen en te leven. Want onder dat stille wit van Ryman zit veel verstopt.

In zijn oudere schilderijen (zie de reproducties onderaan rechts) is dat nog vrij duidelijk – dan schildert Ryman met vrij losse streken zijn eerder aangebrachte kleurige lagen verf weg met een laatste laag wit. De eerdere verflagen in verschillende kleuren kieren er nog zeer zichtbaar doorheen. Later gaat hij steeds zorgvuldiger, met steeds secuurdere kleine penseelstreken, alle eerdere lagen wegwerken, zodat er een vrijwel wit schilderij overblijft. Alleen als je goed kijkt zie je nog wat kleur doorschijnen, maar het is bij die egaal wit lijkende schilderijen vooral de textuur die het schilderij, samen met die heel lichte doorschemering van kleur, op een geheimzinnige manier spannend maakt.

De schilderijen van Robert Ryman zijn dan ook absoluut ongeschikt voor reproductie. In een boek blijft er van zo’n schilderij helemaal niets over, dan is het inderdaad alleen een egaal vlak, en kijk je alleen nog wat beter naar de schilderijen waar de schilder wat meer drama in verpakt heeft. En dan doet zich het merkwaardige verschijnsel voor dat van zijn hele oeuvre juist de minder interessante schilderijen uit zijn beginperiode in reproductie het sterkst overkomen, terwijl de geheimzinnige witte schilderijen die in het echt pas na enige tijd hun geheimen blootgeven hier, als plaatje in een boek, juist helemaal niets van hun geheim laten zien.

Soms moet je voor kunst dus echt op pad om er in het echt naar te kijken. Een kunstwerk van Magritte komt in een boek juist beter tot zijn recht, doordat Magritte niet zo’n sterke schilder was (wat in het echt stoort, terwijl een reproductie alleen het idee laat zien), maar bij Ryman gebeurt precies het omgekeerde. De pure, verstilde poëzie in zijn werk ontdek je pas door een tijd voor een van zijn schilderijen te gaan zitten en gewoon te kijken.

Er is in de loop der tijd veel onzin verkocht over het werk van Ryman, ook doordat kunsthistorici het niet goed in een stroming konden plaatsen. Suzanne P Hudson doet in haar boek Robert Ryman – Used Paint ook een poging het werk van Ryman te duiden, maar ook zij gebruikt te veel prachtig kunsthistorici-jargon, terwijl ze ook uitlegt dat Ry,man een schilder was die vooral met schilderen bezig was. De man maakte schilderijen waar hij het drama zoveel mogelijk uit weg wilde schilderen, en hoe beter dat lukte, hoe beter, en intrigerender, zijn schilderijen worden. Als een dichter die aan de oppervlakte van zijn gedicht heel veel diepgang aan het zicht weet te onttrekken, terwijl je voelt dat het er wel degelijk zit.

Zo maakte Ryman intieme, ingetogen, verstilde meesterwerken die als voornaamste handicap hebben dat ze wat meer tijd en aandacht van de kijker vergen dan we tegenwoordig gewend zijn te geven. Maar voor wie er gevoelig voor is levert die extra aandacht heel veel op. Hudson probeert in haar boek in ieder geval met wat omtrekkende bewegingen de lezer nieuwsgierig te maken naar de echte schilderijen van Ryman, en dat kan nooit kwaad. Het boek is overigens goed verzorgd, met een fraai passend omslag – het grijze linnen omslag heeft een stofomslag waar de titel in gepreegd is. Bovendien is er een vierkant gat uitgespaard waardoor het kale linnen zichtbaar wordt.

• Suzanne P Hudson – Robert Ryman – Used Paint – The MIT Press – ISBN 978-0-262-01280-5