Doordat de Nederlandse Spoorwegen zich in de tweede helft van de vorige eeuw ontwikkelde tot een van de meest vooruitstrevende en productieve opdrachtgevers op het gebied van architectuur hebben we in Nederland een fantastische verzameling superieure architectuur, die ook nog eens vrij toegankelijk is. Als je dan ook nog de stationsgebouwen van vóór die tijd meeneemt, dan kun je per trein een geweldige architectuur-ontdekkingsreis door Nederland maken waarbij je de meest uiteenlopende openbare gebouwen uit ruim een eeuw architectuur te zien zult krijgen.

In het boek De Collectie is een aantal bijzondere stationsgebouwen bij elkaar gezet – een mooiere start voor je architectuurreis kun je je niet wensen, want fotograaf Rob ’t Hart heeft niet alleen de stationsgebouwen voorbeeldig op de foto gezet, hij heeft ze ook aantrekkelijk gefotografeerd, en nieuwsgierigmakend. Ik had zelf in ieder geval de neiging meteen een treinroute uit te gaan stippelen om een aantal van die gebouwen zelf te gaan bekijken. En de gebouwen die ik al kende ging ik door de foto’s en de bijbehorende verhalen toch anders en beter bekijken.

Het mooie van het boek is dat er niet alleen aandacht is voor de spectaculaire oude stations als Amsterdam, Den Haag, Groningen en Maastricht, de misschien nog wel spectaculairdere moderne stations van Almere en Tilburg, maar ook voor de stations die je geneigd bent over het hoofd te zien, zoals het bijstationnetje Arnhem Sonsbeekzijde, dat ooit de noordentree was van Arnhem Centraal. Een klein, bijna zwevend stationnetje dat met name ook van binnen, met een schitterende koepel, magnifiek is, maar waar reizigers nauwelijks stilstaan en ze de pracht dus over het hoofd zien.

Ook voor het allereenvoudigste aller stations is ruimte in het boek – het station van Bussum Zuid is er een van de laatste serie standaardstations die vooral in voorsteden en dorpen geplaatst werden, maar die tegenwoordig overbodig zijn geworden dankzij de kaartautomaten die overal de functie van dit soort kleine stations hebben overgenomen. In Haren staat dit model bijvoorbeeld al lange tijd leeg.

In het boek zijn de vijftig stations opgenomen die een representatief beeld geven van het gebouwenbezit van de Nederlandse Spoorwegen en Pro-Rail. Geen totaaloverzicht dus, een station als dat van Leeuwarden ontbreekt bijvoorbeeld, maar het is wel degelijk een boek geworden dat een zeer breed beeld geeft van de verbazingwekkende rijkdom aan architectuur die we in Nederland rijk zijn, en die vertegenwoordigd blijkt te zijn in stationsgebouwen.

Het boek gaat ook uitgebreid in op het ontstaan van de stations en de historische achtergronden, van de afzonderlijke stations worden de architectonische bijzonderheden beschreven, er zijn korte biografieën van de architecten en er is een lijst opgenomen met alle stations van Nederland, voor het geval je ze, na deze vijftig, ook echt allemaal wil zien. Het boek is ondertussen een absolute aanrader.

• De Collectie –  Bijzondere stationsgebouwen in Nederland – Tekst Crimson Architectural Historians, Urban Fabric, Fotografie Rob ’t Hart – NAi Uitgevers en Bureau Spoorbouwmeester – ISBN 978 90 5662 648 8