- het kabinet van jan švankmajer - de slinger, de kuil en andere merkwaardigheden
Jan Švankmajer is een Tsjechische kunstenaar en animatiefilmer, waarvan ik tot voor kort alleen wat surrealistische animatiefilmjes kende, waarin onder meer een aantal losse voorwerpen ineens heel verrassend twee gezichten bleken te vormen. Die films waren vreemd en absurdistisch, en als kijker zat je voortdurend op het puntje van je stoel, terwijl je het gevoel hield dat je steeds van alles miste. Films om vaker te bekijken dus.
Ze waren vaak ook wat onheilspellend en verontrustend – Švankmajer is een kunstenaar die je op de een of andere manier als kijker behoorlijk onrustig kan krijgen. Surrealistisch, absurdistisch, maar hij kan toch ook met zijn nagel over het schoolbord knerpen op onverwachte momenten. Een intrigerende filmer, kortom, die animatiefilms maakt die zeker niet voor een jeugdig publiek bedoeld zijn.
Ik was dan ook nieuwsgierig toen ik zag dat er een boek verscheen met het rariteitenkabinet van Jan Švankmajer. En dat boek is al net zo intrigerend als zijn films, want het bevat niet alleen wat stills uit een aantal van zijn films en een geschreven introductie op zijn werk, maar ook een aantal verbluffende hoofdstukken met beeldend werk dat opnieuw tegen het surrealisme aanhangt, maar waarin de humor ook altijd aanwezig is.
Een antiek ogende reeks pagina’s waarop je in eerste instantie een serie oude gravures denkt te zien, maar waar Švankmajer zijn eigen absurde Bilderlexicon geschapen heeft door gravures te combineren met elkaar en er zelf nog het een en ander aan toe te voegen. In het volgende hoofdstuk zien we de Natuurlijke Historie langskomen in de versie van Švankmajer, en ook dat is een lichtelijk verbijsterende ervaring, want een vogel is geen gewone vogel meer, een vis geen gewone vis, en een schildpad is alleen in de verte nog maar schijnbaar een schildpad.
Maar het waanzinnigste zijn de kabinetten, waarin je de gedrochten ook “in werkelijkheid” driedimensionaal kunt bewonderen. Je gelooft je ogen niet. Absurd en bijzonder grappig. En bovendien van een grote beeldende kracht.
Tegen het eind van het boek vind je nog een serie collages, waarin oude gravures en etsen gecombineerd zijn met foto’s, en waarin je onder meer mobiele telefoons en menselijke geslachtsdelen in die oude gravures verwerkt ziet. Erotisch getint voor een deel, maar vooral ook weer bijzonder humoristisch.
Švankmajer’s kabinet is een verbazingwekkend rariteitenkabinet, dat je nog nieuwsgieriger maakt naar de rest van zijn oeuvre, met name ook naar alle films die hij gemaakt heeft. Maar het boek alleen is al een feest – inspirerend en verbluffend. Švankmajer is een kunstenaar die eigenlijk in geen enkele stroming is onder te brengen, maar juist daarom is zijn werk het beschouwen meer dan waard. Een wereld apart.
-
Jan Švankmajer – Das Kabinett des/The Cabinet of – Verlag für Moderne Kunst Nürnberg – ISBN 978-3-86984-256-1
© Jan Švankmajer