JMW Turner is een schilder die inmiddels aan zijn achternaam genoeg heeft. Turner was een Britse kunstenaar die de elementen schilderde op een manier die voor zijn tijd zonder meer revolutionair te noemen was, maar die nu voor elke nieuwe generatie opnieuw verbluffend tijdloos blijkt te zijn.

Turner lijkt met zijn aanpak de kern te hebben geraakt van het schilderen van de natuur – hij was daar ook altijd naar op zoek, naar het vastleggen van de vluchtigheid van zaken die zeker in zijn tijd absoluut niet vast te leggen leken – een wegwaaiende wolk, onstuimig zeewater, vuur.

Turner werkte in de eerste helft van de negentiende eeuw, zeg maar tussen 1790 en 1850. De essayist William Hazlitt schreef bewonderend over zijn schilderijen dat ze de chaos van de schepping vast wisten te leggen, maar andere tijdgenoten waren minder vleiend. Hij presteerde het ook om tijdens prestigieuze tentoonstellingen nog de laatste hand aan zijn schilderijen te leggen.

Op Willem de Kooning en zijn modern expressionistische collega’s moesten we nog een paar eeuwen wachten, maar Turner maakte al schilderijen waarbij de grens tussen figuratief en abstract regelmatig verdwenen leek te zijn. Het zijn schilderijen die na al die tijd nog steeds ongekend fris en energiek ogen, en waarin het leven nog steeds in al zijn kracht van het doek lijkt te spatten.

In de catalogus van de tentoonstelling Turner and the Elements vinden we niet alleen de bekende schilderijen van Turner, maar gelukkig ook veel meer, want ook zijn schetsen en studies zijn vrijwel zonder uitzondering kleine meesterwerkjes. Kijk maar eens naar de wolkenstudies hier rechts onderaan.

De tentoonstelling en het boek zijn opgedeeld in de secties Aarde, Water, Lucht, Vuur en Fusie. De reproducties in het boek zijn voortreffelijk, het voorwoord is uitgebreid en interessant, en achterin het boek wordt Turner bovendien mooi in zijn tijd geplaatst. Een voorbeeldig boek, met vooral ontzettend veel schitterende schilderijen, schetsen en ander materiaal van Turner.

Turner is en blijft bijzonder, want elke keer als ik een schilderij van hem tegenkom in de achttiende- of negentiende-eeuwse hoek van een museum denk ik heel even dat het om een verdwaald schilderij gaat dat eigenlijk in de moderne afdeling thuishoort. En dan is daar altijd weer die kleine schok der herkenning: “ach ja, natuurlijk: Turner!” Meteen gevolgd door: “Geweldig!” Bijzondere kicks. Turner rules the waves! Nog steeds. Magnifiek.

• Turner and the Elements – edited by Ortrud Westheimer and Michael Philipp – Bicerius Kunst Forum Publications – Hirmer Verlag – ISBN 978-3777-440019
   

• Tentoonstelling:

  Bucerius Kunst Forum Hamburg
  2 juni – 11 september 2011

  Muzeum Narodowe, Krakow
  1 oktober 2011 – 8 januari 2012

  Turner Contemporary, Margate
  28 januari – 13 mei 2012