Een van de projecten waar ik naar uitkeek was de doos met cd’s plus dvd met oude Nederlandse liedjes, verzameld en opgenomen door Ate Doornbosch, eerst alleen voor het radioprogramma Onder De Groene Linde, later ook voor het Meertens Instituut. De doos met 9 cd’s en een dvd ziet er prachtig en goedverzorgd uit, met een fors boek met alle teksten en veel achtergrondinformatie, maar ik heb gemengde gevoelens.

Ate Doornbosch deed wat Alan Lomax ook deed – het opnemen van oude liedjes, van volksmuziek die op uitsterven na dood was. Er was alleen één groot, wezenlijk verschil tussen Lomax en Doornbosch – Lomax had een goed stel oren en was vooral geïnteresseerd in goede muziek, Doornbosch was puur en alleen geïnteresseerd in de teksten van oude liedjes. Het interesseerde hem niet of die liedjes ook goed gezongen werden, hij was alleen, op het obsessieve af, op zoek naar teksten. In zijn radioprogramma liet hij zijn opnamen horen, soms van hetzelfde liedje dat hij op verschillende plaatsen in verschillende versies opduikelde. Interessant, absoluut, maar ik kon nooit een uur lang blijven luisteren, want er werd verschrikkelijk vals gezongen, mensen haperden halverwege een liedje, man en vrouw zongen soms tegelijkertijd andere woorden of ze werden na twee coupletten onderbroken door Doornbosch omdat hij de rest van de tekst al had.

Ergernis stapelde zich zo op ergernis, en er werd ook zo tenenkrommend slecht en vals gezongen dat het niet eens meer aandoenlijk was. Ik hoopte dat er uit die honderden en honderden uren opnames (zesendertig jaar lang elke week een radioprogramma van een uur, en daarin werd slechts een selectie gedraaid) door de samenstellers genoeg goed materiaal kon worden gedestilleerd om er een interessante verzameling van te maken. Ik had ook verwacht dat er in de studio nog wat oplapwerk zou worden verricht, maar ook de samenstellers blijken geen oren aan hun hoofd te hebben, want op al die negen cd’s is het muzikaal gesproken een en al ellende. Er wordt echt erbarmelijk vals gezongen.

Doornbosch blijkt op de dvd (in twee reportages) al net zo’n gortdroge humorloze man te zijn als ik vreesde, en hij vergroot mijn ergernis daar regelmatig door nog meer door te zeuren, precies de verkeerde vragen te stellen, het paar dat nu eindelijk eens wel mooi samenzingt hinderlijk te onderbreken en steeds weer nadrukkelijk duidelijk te maken dat het hem echt alleen om die teksten gaat.

En toch. Als je doorzet en je luistert een uurtje (veel langer hou je het per keer niet vol), dan blijken er toch wat juweeltjes tussen te zitten die vooral door die teksten, waarin verteld wordt over moord, ellende en doodslag, ongelukkige liefdes en magische gebeurtenissen, indruk maken. Soms schiet je ook onwillekeurig in de lach vanwege het taalgebruik – “Nederlanders wilt aanhoren, ’t is geschied op Drentse hei, om zo drie mensen te vermoorden, dat noemen wij een slachtpartij”. En soms is het allemaal wat al te plat en te banaal, dan zijn het gewoon ordinaire smartlappen. Toch zijn sommige van die ongeschoolde zangers wel degelijk in staat je te raken, al zingen ze vals. En de verzameling liedjes die hier in negen thema’s wordt aangeboden is en blijft uniek.

Toch ben ik van mening dat Doornbosch door zijn aanpak de Nederlandse volksmuziek bepaald geen dienst heeft bewezen – juist door de beroerde uitvoeringen en de krakkemikkige presentatie (met kuchen, bladzijden die hoorbaar luid ritselend worden gewisseld, aarzelende en zoekende zangers of iemand die na een refrein uitroept “oh ja, dit moet nog een keer”) heeft hij feitelijk het Nederlandse volkslied voortijdig ten grave gedragen, terwijl dat nu juist niet zijn bedoeling was. Het contrast met Lomax, die altijd op zoek was naar de perfecte uitvoering (ook van ongeschoolde muzikanten) kon niet groter zijn. Dat maakt het voor Nederlandse artiesten die eens goed in hun wortels willen duiken, niet gemakkelijk, want juist die zijn vaak, net als ik, enigszins allergisch voor valse zang.

• Onder de Groene Linde – 163 Verhalende Liederen Uit De Mondelinge Overlevering – red Louis Peter Grijp en Ineke van Beersum – Opgenomen door Ate Doornbosch ea – Meertens Instituut en Music & Words ISBN 978-90-9023613-1