Het komt niet vaak voor dat je na het lezen van een boek nooit meer “gewoon” naar een muziekstuk kunt luisteren. Na het lezen van Josef Bor’s Requiem Theresienstadt heb ik het Requiem van Verdi alleen nog maar met een brok in mijn keel kunnen beluisteren.

Requiem Theresienstadt van de Tsjechische schrijver Josef Bor kwam in 1963 uit in Praag, en de Nederlandse vertaling werd in het voorjaar van 1965 aan alle leden van de Wereld Bibliotheek Vereniging toegestuurd. Het boekje (klein formaat, 83 pagina’s) is in de afgelopen veertig jaar nooit herdrukt en was dus alleen antiquarisch verkrijgbaar. Het buitengewoon aangrijpende verhaal is gelukkig zojuist opnieuw uitgegeven door Uitgeverij Wereldbibliotheek.

In de zomer van 1944 werd het grote verzamelkamp “Ghetto Theresienstadt” omgebouwd tot en opgetuigd als een gigantisch filmdecor, klaar voor het op een na laatste bedrijf van de Theresienstadt-tragedie. Voor Eichmann was het een soort van prestigeproject waarin een aantal Joodse topmusici prominent zou figureren. Het boek beschrijft de mensonterende omstandigheden in het kamp en de moeizame voorbereidingen voor een unieke uitvoering van het Requiem van Verdi, waarbij Eichmann in de zaal zal zitten. Het boek gaat ook diep in op de muziek, en de verschillende delen van het Requiem worden daarbij intensief onder de loep genomen. Het Requiem eindigt met “Libera me”, en dat komt er, voor de zaal vol Duitse officieren, als een hartstochtelijke strijdkreet uit. “Vrijheid voor ons! eiste voor het laatst het machtige koor”…

Het boek eindigt met de volgende alinea:

De zomer liep teneinde en de transporten begonnen opnieuw. De kampcommandant had beloofd dat hij de groep kunstenaars niet zou scheiden. Hij hield zijn belofte, zij gingen tezamen – Rafaël Schächter (de dirigent) en zijn vrienden. In de eerste wagons van het eerste transport…..

De schrijver Josef Bor (pseudoniem van Josef Bondy) was een van de weinigen die het kamp overleefden.

• Josef Bor – Requiem Theresienstadt – Wereldbibliotheek