
twee meesterwerkjes uit de twintigste eeuw
Nu we al even gevorderd zijn in de eenentwintigste eeuw is het wat makkelijker om met een beetje afstand naar de vorige eeuw te kijken. Als we naar de muziek kijken is het vooral opmerkelijk hoeveel muziek er nog onzichtbaar is gebleven. We hebben het hier al eerder gehad over een onbekende componist als de Oekraïense Klebanov, maar er zijn in de loop van de eeuw wel meer componisten en composities onder het tapijt geveegd of gewoon genegeerd. Daar zijn allerlei redenen voor. Zo zorgde de muzikale revolutie die Stravinsky aan het begin van de eeuw ontketende ervoor dat veel componisten die daarin niet meegingen als hopeloos ouderwets werden afgedaan.
Gelukkig zijn er dirigenten en musici met karakter die zich niet zozeer bekommeren om de reputatie van componisten, maar die vooral kijken naar kwaliteit. Richard Kapp, dirigent en platenbaas, en Mela Tenenbaum, geniaal violiste, hebben ons, luisteraars, een zeer groot genoegen gedaan door twee vergeten of onopgemerkte meesterwerken onder het stof vandaan te halen en ze tot leven te brengen. Dat “tot leven brengen” moet je vrij letterlijk nemen, want bij minder getalenteerde en gedreven musici zou het waarschijnlijk bij een technisch perfecte maar keurige uitvoering zijn gebleven. Tenenbaum en Kapp maken door hun gedreven en geïnspireerde uitvoering duidelijk dat we hier echt te maken hebben met twee meesterwerken uit de twintigste eeuw.
De Finse componist Sibelius had al vrij vroeg succes met Finlandia, maar raakte zijn publiek kwijt dankzij de eerste wereldoorlog. Om te overleven componeerde hij veel muziek voor kleinere bezettingen, en ging daarin niet mee in de richting die dankzij Stravinsky, Schönberg en Prokofjev nogal dwingend door vrijwel iedere serieuze componist werd gevolgd. Verder had hij een drankprobleem, waardoor zijn productie afnam. En tenslotte was hij ook nog “fout” tijdens de tweede wereldoorlog. Het leek erop dat hij als Fin voor zijn gevoel moest kiezen tussen de Russen (Stalin) of de Duitsers (Hitler) – het gevolg was dat later ook al het werk dat hij voorheen geschreven had werd afgeschreven. De Sovjets verboden hem, de Engelsen negeerden hem en zelfs de Duitsers hadden de neiging op hem neer te kijken. Jammer, want zo dreigde een imposant oeuvre volledig uit zicht te verdwijnen.
De Humoresques van Sibelius op de cd van Kapp en Tenenbaum zijn ongelooflijk goed. Ze zijn licht, kort en afgerond. Iedere humoresque lijkt wel een klein samengebald universum. Een product van een componist die wist wat hij wou en die op de top van zijn kunnen was. Oppervlakkig gezien zijn ze vluchtig, en daar zit ook de valkuil voor de violist – als je gewoon speelt wat er op papier staat komen ze niet tot leven – de uitdaging is om te spelen wat de componist bedoelde. En dat betekent onder meer dat er, zoals hier, ook de nodige melancholie doorklinkt, waardoor de lichte humoresques toch diepgang krijgen. Kapp en Tenenbaum krijgen het wonder hier voor elkaar – je blijft ademloos van bewondering achter.
Giorgo Federico Ghedini was een Italiaanse componist die totaal ander werk componeerde, maar die samen met Sibelius voor een prachtige uitgebalanceerde cd zorgt. Hier horen we een componist met een volstrekt eigen geluid. Hij is niet bombastisch, wil niet imponeren, maar maakt elegante en toch stevige muziek. Ghedini is duidelijk niet bang zijn eigen weg te gaan, al loopt die niet gelijk met de “tijdgeest”.
Gelukkig voor ons hebben Kapp en Tenenbaum de kwaliteiten van deze composities herkend. Samen met hen kunnen we ons verwonderen over het feit dat deze werken geheel uit zicht verdwenen waren, terwijl andere werken, die soms kwalitatief veel minder zijn, het stempel van “algemeen geaccepteerd meesterwerk” hebben gekregen. Hoog tijd dus voor respectievelijk een rehabilitatie (Sibelius) en een ontdekking door een groter publiek (Ghedini).
- Sibelius Humoresques – Ghedini concertos – Tenenbaum & Kapp – essay cd1075