We leven in fantastische tijden, zeker als je naar de kunsten kijkt. Op het gebied van beeldende kunst is er geen definitieve stroming meer aan te wijzen, alles kan, alles wordt met elkaar gecombineerd en er ontstaat heel veel gevarieerde kunst die vaak zeer verrassend is. Datzelfde geldt in iets mindere mate voor de literatuur, maar zeker ook voor de muziek. Alles kan, alles wordt ook met alles gecombineerd, met soms verbazingwekkende resultaten.

Een muzikant/componist die dat altijd heel gretig gedaan heeft en die nog steeds in een eruptie van creativiteit het ene na het andere meesterwerk produceert is de New Yorkse John Zorn. Zorn wordt over het algemeen als jazzman aangeduid, maar daarmee doe je de man echt tekort. Zeker sinds hij zijn eigen platenmaatschappij heeft is de stroom niet meer te stoppen. En de ellende is dat je als luisteraar moet concluderen dat zelfs in de jaren dat Zorn tien of twaalf albums uitbracht ze allemaal op zijn minst heel erg goed waren, maar dat er ook altijd weer een paar absolute meesterwerken tussen zaten. We pikken er drie uit om zijn veelzijdigheid aan te tonen.

Naked City

In 1989 maakt Zorn dit verbijsterende album met snoeiharde grotestadsjazz. Filmthema’s en eigen composities worden uit elkaar gehaald en strak opnieuw in elkaar gezet met een bezetting om je vingers bij af te likken, zeker als je in aanmerking neemt dat ze hier allemaal op hun scherpst speelden. Zorn zelf op altsax, Bill Frisell op gitaar, Wayne Horvitz speelt keyboards, Fred Frith op bas, Joey Baron op drums en Yamatsuka Eye zingt. Avantgardistische jazzrock op het scherpst van de snede, en bovendien muziek die, zoals alle echte goede muziek, de meeste van zijn geheimen pas na herhaald luisteren prijsgeeft. Dat geldt overigens voor alles wat Zorn doet.

Twintig jaar soundtracks. Als Zorn filmmuziek componeert gaat hij, lijkt het wel, nog gedisciplineerder te werk dan normaal. Hier doet hij regelmatig denken aan de geniale componist voor tekenfilms Carl Stalling – ook Zorn pikt overal zijn invloeden vandaan en gaat er vervolgens op een uitvergrotende, aanscherpende manier mee aan de slag. Een stuk hardrock wordt snoeihard, zo hard als je het nooit eerder hoorde. Een surfinstrumental wordt subtieler dan ooit, en eigenlijk weet hij elke soort muziek tot aan het randje te brengen zonder dat het een belachelijk klinkend cliché wordt. Hij zoekt steeds effectief de grenzen op van wat er kan, waardoor het ook steeds buitengewoon spannend blijft allemaal. Deze anthologie is een lekkere volgepropte opwarmer, want je krijgt na beluistering de neiging om al de filmmuziek van de man aan te schaffen. Ruim maar vast een kast uit.

En dan is er Zorn de serieuze moderne componist, die avantgardistische stukken schrijft voor viool, of voor dertien gestemde trommels, of voor drie strijkers, een clavichord en percussie. Op dit album staan drie “modern klassieke” composities van een adembenemende schoonheid, die ook weer de grenzen van een genre lijken op te zoeken. Toch gaat het Zorn niet in de eerste plaats om het experiment, of het opzoeken van grenzen. Hij verwerkt gewoon alles wat hij interessant vindt in zijn muziek en probeert zó te componeren dat zijn stukken een optimale zeggingskracht hebben. En dat lukt ook hier. En ook dit is muziek die je vaker moet horen.

Kortom – John Zorn is een muzikant en vooral componist die met een ongekende gretigheid in een creatieve explosie die nu al ruim dertig jaar duurt de ene na de ander schitterende cd de wereld instuurt. Als je gewoon eens wil proeven is de Filmworks Anthology misschien de meest toegankelijke binnenkomer. Maar je bent gewaarschuwd – als je eenmaal de wereld van John Zorn binnenstapt kan dat tot een ernstige verslaving leiden. Er zijn nu al zo’n honderd albums van hem te krijgen, en als je alles waar hij actief aan meewerkte ook wil beluisteren zit je al snel op zo’n tweehonderdvijftig cd’s.

• John Zorn – Naked City – Elektra/Nonesuch 7559-79238-2
• John Zorn – Filmworks Anthology 1986 to 2005 – Tzadik TZ 7350
• John Zorn – From Silence to Sorcery – Tzadik TZ 8035
• John Zorns platenlabel heet Tzadik, en er is nog veel meer fantastische muziek te vinden.