
barfuss durch die hölle human condition
In 1967 werd er op de Duitse televisie een Japanse serie uitgezonden, waarvan ik toen dacht dat het een lange televisieserie was. Later bleek dat het om een film ging die in drie delen gemaakt is, en die in zijn geheel bijna tien uur duurt. Hij heette Barfuss durch die Hölle. De Japanse titel is Ningen no Joken, in het Engels werd het Human Condition.
In 1967 was ik vijftien, en op zaterdagavond mocht ik uit tot tien uur. Daarna gingen mijn ouders dansen in Kanne, een Belgisch dorp vlak over de grens bij Maastricht. Wij, mijn broer Ruud en ik, waren altijd stipt om tien uur thuis, want vlak daarna begon “Barfuss”, en dat wilden we voor geen geld missen.
Achteraf is het natuurlijk opmerkelijk dat we overtuigde pacifisten zijn geworden dankzij een Japanse film die op de Duitse televisie werd uitgezonden, maar toen hebben we alleen maar ademloos zitten kijken naar deze anti-oorlogsfilm.
Het verhaal:
Het is 1943, en een werknemer van een Japanse staalfabriek wordt aangesteld als directeur in een mijn in Mantsjoerije, dat door Japan bezet is. Kaji, de hoofdpersoon van de film, wordt er heengezonden omdat hij er van overtuigd is dat als je de arbeiders wat menselijker behandelt ze beter zullen presteren. De aanstelling betekent voor hem ook dat hij niet bij het leger wordt ingezet en dat hij kan trouwen met zijn geliefde Michiko. Ze gaan met zijn tweeën naar Mantsjoerije. In de mijn worden zijn pogingen de Chinese arbeiders menselijker te behandelen gedwarsboomd door een schofterige opzichter, Okazaki. Het wordt nog moeilijker als hij ook nog de leiding krijgt over een speciaal kamp met zeshonderd verhongerende krijgsgevangenen. Een legerofficier vertrouwt hem toe dat het hem niks kan schelen dat die mensen sterven, zolang ze maar niet ontsnappen. Er gaat van alles mis, hij wordt regelmatig verkeerd begrepen, gesaboteerd en op een bepaald moment wordt hij zelfs bijna geëxecuteerd omdat hij de onthoofding van een aantal krijgsgevangenen heeft voorkomen. Hij wordt gevangen gezet en in de legergevangenis zwaar mishandeld. Tenslotte wordt hij vrijgelaten, maar hij wordt meteen gedwongen in het leger te gaan. Hij wordt weggestuurd zonder dat hij afscheid kan nemen van zijn vrouw.
In deel twee zit Kaji in het ijskoude noorden van Mantsjoerije, waar hij wordt getraind in het leger van Kwantung. Hij wordt scherp in de gaten gehouden omdat een politierapport hem tot communist bestempeld heeft. Als het legeronderdeel naar het front zal vertrekken mag hij van de commandant één nacht met zijn vrouw Michiko doorbrengen. Het leven aan het front is een regelrechte hel en een van zijn kameraden pleegt zelfmoord. Na de Duitse capitulatie wordt de slecht bewapende eenheid van Kaji aangevallen door Russische troepen. Tanks tegen geweren. Kaji overleeft het slagveld en gaat op zoek naar andere overlevenden.
In deel drie wordt Kaji door de Russen gevangengenomen, en dat voelt niet bepaald als een bevrijding. Het Russische krijgsgevangenenkamp wordt geleid door Japanners die zich daar ernstig misdragen. Kaji vermoordt op het laatst in zijn wanhoop zelfs iemand en ontvlucht het kamp, en hoopt zijn vrouw terug te vinden. Vlakbij zijn huis vriest hij dood.
Regisseur Masaki Kobayashi zat zelf in het Japanse leger in Mantsjoerije van 1942 tot 1944, waar hij, uit protest tegen de oorlog, weigerde te worden gepromoveerd boven de rang van soldaat. De film is gebaseerd op de roman Ningen no Joken van Jumpei Gomikawa, maar het zal duidelijk zijn dat Kobayashi ook het nodige van zijn eigen ervaringen in de film verwerkt heeft. Niet alleen de Japanners komen er in de film slecht af, ook de Stalinistische Russen worden genadeloos neergezet. Een film die een diepe indruk achterlaat, en die voor mijn eigen ontwikkeling heel belangrijk is geweest.