Stefan Themerson is een van de schrijvers die me als een donderslag troffen met hun werk. Na één boek wou ik alles van deze man lezen, want Themerson was een schrijver die je als lezer meteen volledig op scherp zet en je meteen op een manier aan het denken zet die je nooit eerder bij een schrijver had meegemaakt. Themerson is ook de enige schrijver waarbij ik een boek (Tom Harris) meteen na lezing ben gaan herlezen, omdat ik wou zien waar hij me nou precies op het verkeerde been had gezet. Hij combineerde een hilarisch gevoel voor humor met een enorme diepgang, wat een tamelijk zeldzame combinatie is.

Toch was Themerson van oorsprong geen schrijver, maar filmmaker en experimenteel fotograaf. Daar viel echter in Polen geen droog brood mee te verdienen, dus ging hij schrijven om geld te verdienen. Zijn echtgenote Franciszka schilderde, illustreerde en was graficus, maar zij maakte kinderboeken om geld te verdienen.

In 1938 verhuisden ze van Warschau naar Parijs omdat het artistieke klimaat voor filmmakers daar beter was, maar toen brak de Tweede Wereldoorlog uit. Stefan ging in het Poolse leger in Frankrijk, dat vrijwel meteen uit elkaar viel, waarna hij een zwerftocht door Frankrijk begon, terwijl Franciszka naar Engeland had kunnen ontkomen.

In het boek Unposted Letters worden hun oorlogsjaren, de jaren tussen 1939 en 1942, toen ze gescheiden waren vanwege die oorlog, zichtbaar aan de hand van dagboeken, brieven, telegrammen, kaarten, documenten, tekeningen en alles wat er verder maar aan documentatiemateriaal te vinden was.

Dat is allemaal van annotaties voorzien, waardoor je het gescheiden leven van dit opmerkelijke kunstenaarsechtpaar op zo’n intensieve manier kunt volgen dat je het boek regelmatig even weg moet leggen. Het boek heet Unposted Letters omdat Franciszka haar tekeningen zo noemde, terwijl ook een aantal van haar brieven nooit gepost werd.

Stefan en Franciszka Themerson werden uiteraard herenigd in Engeland en bleven daar hun verdere leven wonen. Stefan Themerson schreef zijn boeken vanaf dat moment ook in het Engels en gaf ze zelf uit – zijn uitgeverij heette Gaberbocchus – en die uitgeverij werd uiteindelijk overgenomen door de Nederlandse uitgeverij De Harmonie, die nu ook een prachtboek van vierhonderd grootformaat pagina’s maakte van deze Unposted Letters.

Ik moet eerlijk bekennen dat ik een paar maanden over dit boek gedaan heb, onder meer omdat de terloopse annotaties me soms onderuit haalden. Je kunt zeggen dat deze drie jaar in het leven van dit echtpaar drie buitengewoon heftige jaren waren, en als lezer leef je via dit bijzondere boek intensief met ze mee.

• Franciszka Themerson & Stefan Themerson – Unposted Letters – Gaberbocchus & De Harmonie – ISBN 978-9076-168760

• Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel:  Unposted letters

• Over Stefan Themerson