Joan Fontcuberta is een opmerkelijke fotograaf, die je als kijker graag volledig op het verkeerde been zet. Dat maakte zijn fotoboek The Photography of Nature tot een heel speciaal kijkavontuur, want je wist nooit waar je nu eigenlijk naar zat te kijken – de fotograaf bedroog je waar je bijstond, maar legde vervolgens wel haarfijn uit waar hij je op het verkeerde been had gezet. De voorruit van een auto met een week lang beestjes die zich daartegen te pletter hadden gevlogen bleek een overtuigende sterrenhemel op te leveren bijvoorbeeld. En dat is dan nog maar een simpel voorbeeld van de verbazingwekkende manier waarop Fontcuberta aantoont dat je met fotografie overtuigend kunt liegen.

Pandora’s Camera is een boek met Fontcuberta’s verzamelde essays over fotografie, waarin hij zijn visie geeft op de grote omslag van analoge naar digitale fotografie en de valkuilen en de mogelijkheden die dat biedt. Tegelijkertijd is het boek ook een liefdesverklaring aan de fotografie. Er staat bijvoorbeeld een stuk in het boek, I Photograph, therefore I am, dat volledig draait om die ene foto die ervoor gezorgd heeft dat zijn ouders bij elkaar kwamen, en dus indirect dat hij geboren is. Zonder de impact van die ene foto had de wereld er fundamenteel anders uitgezien.

Maar er staan ook waarschuwingen in, met voorbeelden, over de manier waarop je met foto’s op grote schaal de kluit kunt belazeren, en hoe die mogelijkheid ook onbeschaamd wordt ingezet. Ik laat hier een citaat zien uit het voorwoord, over een medewerker van Bush die zonder enige terughoudendheid en met een verbluffende arrogantie verklaart dat zij als “empire” nu hun eigen werkelijkheid creëren, en daarmee de geschiedenis bepalen. Het schokkende is, dat hij nog gelijk heeft ook.

Digitale fotografie kan zo in de verkeerde handen tot vreselijke dingen leiden, maar voor anderen leveren de mogelijkheden een enorme vrijheid op die creatief enorm bevrijdend kan werken. Fontcuberta waarschuwt voor de valkuilen, maar is vooral een groot pleitbezorger van de fotografie, ondanks alle valkuilen. Zijn boek prikkelt, en houdt je scherp, en het laat je nadenken over aspecten van de fotografie waar je wellicht nog nooit eerder over nagedacht hebt. Een fascinerend en inspirerend boek dus – een aanrader voor iedere fotograaf en iedereen die serieus geïnteresseerd is in fotografie.

• Joan Fontcuberta – Pandora’s Camera – Photogr@phy after photography – MACK Books – ISBN 9781910164037