Als het verkrijgen van iets veel moeite kost, wordt het vaak ook als waardevol gezien. De waarde van een medaille is niet werkelijk groot. Ik ben ooit bij een winkel gaan kijken waar medailles en wedstrijdbekers te koop waren. De prijs van zo’n medaille of wedstrijdbeker was zonder meer betaalbaar. Voor een kleine meerprijs kon je er ook iets op laten graveren. In principe kun je, op die manier, voor een duizend euro een paar prachtige bekers en medailles verkrijgen. Daar kun je dan op laten graveren dat je de eerste prijs hebt gewonnen in het edele spel van kloink of in de kunst van het dagdromen. Toch is zo’n beker of medaille daarmee niet meteen waardevol.

Maar als je zo’n beker krijgt omdat je de eerste prijs in een serieuze danswedstrijd hebt gewonnen of een medaille omdat je de beste was met turnen, dan is diezelfde beker of medaille ineens veel waardevoller. Zelden zul je in een prijzenkast een beker zien staan voor het vaakst spijbelen of omdat je je huiswerk nooit hebt gemaakt, of omdat je de meeste dagen door ziekte afwezig was bij je werkgever. Zo’n beker (of medaille) zou hooguit de waarde van een goeie grap hebben.

Je krijgt een medaille of beker omdat je ergens moeite voor hebt gedaan en daardoor een bepaald doel hebt bereikt. De waarde van die beker of medaille ontstaat vanzelf door de moeite die je er voor hebt moeten doen.

Dat lijkt logisch. Maar niet alles waar je moeite voor hebt gedaan is ook waardevol. Andersom is het ook niet zo dat alles wat waardevol is moeite heeft gekost. Toch wordt dat vaak aan elkaar gekoppeld. Op de een of andere manier is het idee ontstaan dat iets dat waardevol is moeite moet hebben gekost en dat iets dat moeite heeft gekost waardevol is.

Om bij sommige clubs te mogen horen moet je je laten ontgroenen. Tijdens zo’n ontgroening moet je je van allerlei vernederingen laten welgevallen. Met andere woorden; je moet moeite doen om bij zo’n club te mogen horen. Eigenlijk is het vreemd dat mensen zich dingen moeten laten welgevallen die ze in normale situaties onacceptabel zouden vinden, om bij een club te mogen horen die onacceptabele dingen met hen doet. Persoonlijk zou ik nooit lid van een club willen worden die het nodig vindt om zo respectloos met mensen om te gaan. Maar het rare is dat dat nu precies de aantrekkingskracht van dat soort clubs is. Als je moeite moet doen om bij een studentenvereniging te horen en je hebt die moeite gedaan, dan ga je vanzelf meer waarde hechten aan die vereniging. Waarom? Omdat je er die moeite voor hebt gedaan! Dat is een soort vicieuze cirkel. De moeite die je voor iets doet maakt datgene waardevol omdat je er die moeite voor hebt gedaan.

Het kost ontzettend veel moeite om de beste te zijn in een sport. Je moet er iedere dag uren voor oefenen en trainen. Je moet je dieet er op aanpassen en er vaak ook flink wat geld in investeren. Dan ga je in competitie met mensen die allemaal ontzettend veel moeite hebben gedaan om de beste te worden in die sport. Na jaren afzien mag je dan meedoen met een wedstrijd op het allerhoogste niveau. Die win je. Dan krijg je daar een gouden plak voor. Geen massief goud, maar een vergulde medaille. En dat is het dan. Daar heb je dan al die jaren voor getraind, voor afgezien, net zoals al die anderen die met je hebben geconcurreerd om die gouden plak.

Maar wat is zo’n gouden plak nou waard? Eigenlijk niks. Roem. Eer. Al die moeite voor wat roem en eer, vertegenwoordigd door een vergulde medaille. Wat zal zo’n gouden plak nou kosten? Een paar honderd euro misschien. Als het om het hebben van die gouden plak gaat, had je dus ook een week of wat vakantiewerk kunnen doen om bij de onderneming waar dat soort plakken worden gemaakt een uniek exemplaar te bestellen. Dan had je zelfs zelf kunnen bepalen wat je er aan fraais over jezelf op zou laten zetten. Veel minder moeite voor hetzelfde resultaat. Maar gek genoeg is zo’n plak dan meteen minder waard. De waarde van die plak zit hem in de moeite die je er voor hebt moeten doen. Maar hoe kan moeite nou waarde hebben?

Toen ik vierendertig was kwam ik, via een vriendin, een studente uit Engeland tegen die aan het conservatorium in Rotterdam was gaan studeren omdat ze daar les zou krijgen van een beroemde musicus. Die studie kostte haar nogal wat, niet alleen in geld, maar ze moest er ook twee jaar voor doorbrengen in Nederland, een voor haar vreemd land. Maar de kans om bij die beroemde musicus te mogen studeren, was dat, dacht ze, allemaal zeker waard. In die twee jaar dat ze hier studeerde had ze weliswaar elke week les, maar niet van die beroemde musicus zelf. Die stuurde, omdat hij het zelf ‘te druk’ had, een assistent om die lessen in zijn plaats te geven. In die twee jaar was die beroemde musicus een keer of drie langsgekomen om ‘zijn’ leerlingen zelf les te geven. ‘Voel je je niet enorm bekocht?’ vroeg ik aan haar, toen ze me dat vertelde. Ze keek me met een lichte frons aan. ‘Hoezo?’ vroeg ze. ‘Je komt speciaal voor die man naar Nederland. Je betaalt daar veel geld voor. En dan stuurt hij zijn assistent. Dat klopt toch niet?’ ‘Ja, maar die keren dat hij er was waren wel heel waardevol,’ zei ze, ‘daar heb ik wel heel veel aan gehad.’

Ik zou, in haar plaats, enorm hebben geprotesteerd. Die man hoorde er gewoon te zijn. Hij kreeg ervoor betaald. Leerlingen kwamen van over de hele wereld om les van hem te krijgen. En dan stuurt hij een assistent. En in twee jaar komt hij zelf maar een keer of drie. Waardeloos! Toch begreep ik haar reactie wel. Ze had zoveel geïnvesteerd dat ze zichzelf wel wijs moest maken dat het beetje dat ze ervoor terug had gehad wel heel erg belangrijk was geweest. Anders had ze al die moeite voor niets gedaan. Dan zou al die moeite geen enkele waarde hebben gehad. In plaats daarvan verhoogde ze de waarde van de drie lessen die ze wel van hem had gehad door ze als wel heel bijzonder en waardevol te waarderen.

Dat zorgt er ook voor dat een dure opleiding hoger gewaardeerd wordt dan een goedkopere opleiding, ook al is de kwaliteit van die goedkopere opleiding minstens even goed. Hoe meer je investeert, hoe hoger je waardeert.

Als moeite voor iets doen datgene wat je doet waardevoller maakt, dan zijn relaties waar je moeite voor moet doen waardevoller dan relaties die geen enkele moeite kosten. Mijn ervaring is precies tegenovergesteld. De moeite die mijn eerste huwelijk me kostte zou dat huwelijk ook heel waardevol hebben moeten maken, maar juist het feit dat dat huwelijk me zoveel moeite kostte, zorgde ervoor dat ik het, als ik er op terug kijk, van weinig waarde acht. Mijn moeder geloofde dat je, als je in een relatie maar moeite genoeg deed, het vanzelf wel goed kwam. Ik geloofde dat een tijd lang, maar op een gegeven moment gooide ik, juist vanwege de moeite die de relatie me kostte, de handdoek in de ring. Dat luchtte enorm op. Het was niet alsof ik een waardevolle diamant kwijt was, maar of ik een enorme ballast was kwijtgeraakt. Als ik terugkijk op de relaties die ik heb gehad, dan valt het me op dat de relaties waar ik moeite voor moest doen, voor mij minder waarde hadden dan de relaties die minder of nauwelijks moeite kostten. De relatie die me het minste moeite kostte en nog steeds kost, is mijn relatie met Krista. Die relatie kost me totaal geen moeite. En toch is dat de meest waardevolle relatie die ik ooit gehad heb. Juist de relatie die het minste moeite kost is het meest waardevol. Het is een waardevolle relatie omdat alles zo gemakkelijk gaat, omdat de omgang met Krista me geen enkele moeite kost.

Ik  geloof dat wat voor relaties opgaat, ook voor andere zaken opgaat. Het is niet de moeite die je moet doen die iets waarde geeft, maar het gemak dat je ervaart als je het doet. Dat betekent niet dat je niet moet investeren. Als je van een schilderij wilt genieten, dan kan dat niet zonder aandacht aan dat schilderij te geven, maar met hoe meer gemak je die aandacht geeft, hoe meer je van dat schilderij kunt genieten. Datzelfde geldt voor alle kunst. Als je er moeite voor moet doen wordt het heus niet waardevoller. Dat kan juist het genieten in de weg zitten. Als je een boek met tegenzin leest, stop je er weliswaar heel veel moeite in, maar daar wordt de waarde van dat boek alleen maar minder van. Als je een boek met plezier leest, kost dat nauwelijks moeite, maar daar wordt de waarde van dat boek echt niet minder van. Integendeel.

Dat iets meer waarde krijgt omdat je er moeite voor hebt gedaan, is een denkfout. Het kan zijn dat iets waar je moeite voor hebt gedaan ook waardevol is, maar het is niet vanzelfsprekend zo.

Omdat we ons, in onze cultuur, zo focussen op de waarde van de moeite dat iets kost, zien we niet dat het omgekeerde misschien nog wel meer geldt. Dingen die gemakkelijk gaan worden veel te vaak ondergewaardeerd. Daarom pleit ik hier voor de waarde van het gemak. Als iets je gemakkelijk afgaat, beschouw dat dan als waardevol. Als je door iets gemak ondervindt, beschouw dat dan als waardevol. Als je ergens totaal geen moeite voor hoeft te doen, beschouw dat dan als waardevol.

De waarde van gemak wordt net zo onderschat als dat de waarde van moeite wordt overschat. Dat is de makke van onze cultuur. En daar moeten we nodig eens iets aan doen. Op ons gemak.