‘Ik heb een verzoek gehad van een school voor speciaal onderwijs. Ze zouden graag zien dat jullie ‘De Toverbal’ bij hen uitvoeren. Wat denken jullie daarvan?’ vraagt Paul, onze directeur. Tinie en ik kijken elkaar aan. We glimlachen allebei. ‘Leuk!’ zeggen we bijna tegelijkertijd. ‘Dat dacht ik wel!’ zegt Paul, ‘ik vind dat ook echt iets voor jullie.’

‘De Toverbal’ is Tinie’s ‘kindje’. Het is een videoproject dat ze, in samenwerking met anderen, waaronder ikzelf, heeft opgezet en uitgewerkt. Het is eigenlijk bedoeld voor kleuters op een basisschool. De belangrijkste bedoeling van het videoproject is dat die kleuters zich beter over zichzelf gaan voelen. Elk deel van de videofilm, die samen met de kleuters wordt gemaakt, is er op gericht om de kleuters positiever naar zichzelf en naar elkaar te laten kijken. Dat is, op de achterstandsscholen waar we normaal altijd werken, geen overbodige luxe. Tinie organiseert het project en heeft de contacten met scholen. Ik ondersteun haar. Hoewel ik mezelf als haar assistent zie, beschouwen we elkaar wel als gelijkwaardige partners. De kracht van Tinie is dat ze iedereen waarmee ze samenwerkt altijd als gelijkwaardig beschouwt. Dit project draaien we samen. We vullen elkaar aan en genieten samen van het werken met kleuters. We verheugen ons allebei op de uitdaging om dit project op een school voor het speciaal onderwijs te doen, om te gaan werken met kinderen die, zoals dat heet, een verstandelijke beperking hebben.

Als ik op die speciale school aankom is Tinie er al. Alle spullen die nodig zijn, zijn al uit haar auto geladen en liggen klaar. We hangen samen de doeken op die als achtergrond gaan dienen voor onze eerste opnames. Dat zijn opnames voor een onderdeel dat we ‘Kijk eens wat ik kan’ hebben genoemd. Alle kinderen mogen dan iets laten zien waar ze goed in zijn. Dat wordt gefilmd en als het gelukt is, komt het uiteindelijk op de videofilm die de school krijgt om samen met de kinderen terug te kijken. Ieder kind kan wel iets, is trots op iets waar het goed in is.

De clown van de klas heeft besloten om een mop te vertellen. Hij wordt opgenomen terwijl de andere kinderen kijken. Hij vertelt zijn mop en alle kinderen lachen. Hij trekt nog wat rare gezichten en dan is het de beurt van het volgende kind. Dat is een jongetje in heel nette kleren. Een lief knulletje met een ontwapenende glimlach. Hij heeft besloten te laten zien dat hij een eitje kan pellen. Hij gaat achter het tafeltje zitten met een gekookt eitje in een eierdop voor zich, met daarnaast een lepeltje en een vaatje zout. ‘Ik kan een eitje pellen,’ zegt hij en zijn ogen glimmen. In alle rust neemt hij het lepeltje en tikt op het eitje. Hij kijkt en ziet dat er nog geen barst in zit, Hij tikt nogmaals, en dan nog een keer en dan legt hij, op zijn gemak, het lepeltje naast het eierdopje. Hij begint te pellen. Rustig, volledig geconcentreerd. Tinie en ik nemen alles op, ieder op een eigen camera, zodat we het later goed kunnen monteren. We kijken elkaar even aan en glimlachen. Iedere keer als hij een stukje van de eierschaal heeft afgepeuterd, legt hij het kalm naast zich neer. In opperste concentratie zorgt hij dat hij het ei van zijn schaal ontdoet. Als hij de bovenkant van het ei heeft afgepeld, pakt hij het zoutvaatje en strooit zout over het ei. Dan neemt hij het lepeltje en schept een klein stukje van het ei af en steekt dat in zijn mond. Hij eet het geconcentreerd op. Dan neemt hij het zoutvaatje weer op en strooit weer wat zout over zijn ei. Weer neemt hij een hapje van het ei om ook dat zeer geconcentreerd op te eten. Als hij zo het hele ei heeft genuttigd, legt hij het lepeltje naast het lege eierdopje en likt even met zijn  tong langs zijn lippen. ‘Dat was lekker,’ zegt hij verzaligd. ‘Goed gedaan,’ zegt Tinie. We zetten allebei de camera stil. Van de ruim acht minuten die het pellen en eten heeft geduurd, zal er niet zoveel worden gebruikt, maar ik heb acht minuten lang genoten. Pure zen. De ongelofelijke geconcentreerde rust waarmee dit kind zijn eitje pelde en opat, vergeet ik nooit meer. Zhuangzi zou zeggen dat dit jongetje helemaal in overeenstemming met dao was. En omdat Zhuangzi het niet meer zeggen kan, zeg ik het maar. Wat een eenheid vormde dat jongetje met zijn omgeving en zijn handelen.

Er is nog een onderdeel dat altijd terugkomt in ‘De Toverbal’ en dat is een verhaal dat in samenwerking met de leerkracht wordt gemaakt en dat door de kinderen wordt uitgespeeld. De leerkracht leest het verhaal voor en daar worden beelden van de kinderen over heen gemonteerd die het verhaal spelen. De verhalen die we zo opnemen gaan altijd over dieren. Tinie heeft een groot aantal dierenpakken gemaakt, waarin de kinderen hun ‘rol’ spelen en een vriendin van haar heeft een aantal achtergronddoeken gemaakt die als decor gebruikt worden. Om het helemaal af te maken worden de kinderen als ze het kostuum aanhebben, ook nog geschminkt. Dat is mijn taak. Een jongen in een konijnenkostuum staat voor me en ik begin hem te schminken. Na een paar vegen op zijn gezicht trekt hij een grimas waaruit ik concludeer dat hij last heeft van dat gekriebel. ‘Het kriebelt, zie ik,’ zeg ik. Hij knikt. ‘Wil je even pauze nemen?’ Hij knikt weer. ‘Dat is goed,’ zeg ik, ‘kom zo maar weer terug, als je denkt dat je er weer tegen kan.’ Na een paar minuten, ik heb ondertussen iemand anders geschminkt, komt hij weer terug. ‘En, mag ik je nu weer verder schminken?’ vraag ik. ‘Ja,’ zegt hij. Terwijl ik aan het schminken ben, kletst ik wat met hem. Hij kletst terug. Op dat moment komt de directrice voorbij. Ze kijkt hoe ik hem aan het schminken ben. Ik zie dat ze een beetje verbaasd is, maar ik heb geen idee waarom. We vertellen de kinderen wat ze moeten doen en nemen, stukje voor stukje, het verhaal op. De kinderen hebben het verhaal al een keer gehoord dus ze weten ongeveer wat er van ze verwacht wordt. Ze hoeven geen tekst te onthouden en iedere keer maar één of twee handelingen te verrichten. In de montagekamer wordt later alles tot één geheel gemonteerd. Als de film klaar is, brengt Tinie een kopie naar de school zodat de kinderen hun eigen ‘Toverbal’ kunnen bekijken.

‘Ik heb met de directrice gesproken,’ zeg Tinie, ‘en die vertelde dat ze jou had gezien terwijl je die jongen in dat konijnenpak aan het schminken was. Ze was verbaasd omdat je met hem aan het praten was.’ ‘Hoezo?’ vraag ik. ‘Het was de eerste keer dat ze hem hoorde praten,’ zei Tinie, ‘Eigenlijk ging iedereen ervan uit dat hij niet kon praten. Daarom werd hem ook nooit iets gevraagd. Maar doordat hij met jou praatte, realiseerde zij zich dat hij wel degelijk praten kon en heeft ze dat ook tegen het team verteld. Eigenlijk heb jij ervoor gezorgd dat er nu, op school, gewoon met hem gepraat wordt en dat hij ook terug praat.’

Ik ben er stil van.

Als ik goed tot me door laat dringen wat er gebeurd is, realiseer ik me plots een aantal dingen. Ik realiseer me dat ik, door mijn onbevangenheid die jongen aan het praten heb gekregen. Ik realiseer me ook dat het een geluk was dat die directrice net op dat moment langsliep en dat zag en hoorde, en dat daardoor voor die jongen en voor school een nieuw tijdperk kon aanbreken. Maar wat ik me boven alles realiseerde was, dat ik, als ik dit niet van Tinie had teruggehoord, nooit zou hebben geweten wat ik, onbewust, teweeg had gebracht.

En misschien is dat wel de belangrijkste les die ik uit dit voorval trek; je weet nooit wat je allemaal aan positiefs of negatiefs teweegbrengt. Je weet nooit precies wat je andere mensen doet. Je weet ook nooit precies wat andere mensen jou doen.

Dat is een magisch en mysterieus iets. Als ik aan dat jongetje denk dat dat eitje aan het pellen was, dan raak ik daar nog steeds ontroerd door. Die wijsheid van puur zijn. Zo in overeenstemming zijn met dao, dat zou ik ook wel willen. Ik denk niet dat dat jongetje zich gerealiseerd heeft wat hij mij gedaan heeft. Eigenlijk weet ik wel zeker van niet. Maar iedere keer als ik aan hem denk word ik blij van die herinnering.

Je hoeft niks bijzonders te presteren om waardevol te zijn. De belangrijkste dingen in het leven doen we zonder door te hebben dat we ze doen. Die doen we simpelweg door onszelf met anderen te delen, en anderen deel te laten zijn van onszelf.