Het eerste schilderij dat ik ooit van Gerhard Richter zag, vele jaren geleden, liep ik eerst bijna voorbij, want het nogal grof geschilderde enorme doek vond ik er wat al te slordig uit zien. Tot ik me aan het eind van de zaal nog even omdraaide en van een afstand ineens een paar bomen zag en ik als door de bliksem getroffen bleef staan. Want ik schilderde zelf ook, en hoe had deze man dat in vredesnaam voor elkaar gekregen? Hij had duidelijk met een hele grote kwast losjes geschilderd, zodat je van dichtbij echt niet kon zien wat het voorstelde, maar hoe meer afstand je nam hoe mooier het schilderij werd. Verbijsterend. Ik heb uren om dat schilderij heen gedraaid die dag in de National Galerie in Berlijn. Ik heb het daarna nooit terug kunnen vinden, maar in het boek Landscape vond ik er eentje die er aan deed denken. Je ziet hem hier bovenaan, het Parkstück, een schilderij in drie delen, drie meter hoog en samen drie meter vijfenzeventig breed. Als je dat formaat in je achterhoofd houdt kun je ongeveer zien hoe breed de kwaststreken zijn.

Gerhard Richter is een van de beroemdste levende kunstenaars van onze tijd, en ook een van de fascinerendste, want hij is niet in één vakje te vangen – hij schildert zowel figuratief als abstract en lijkt altijd weer op avontuur als schilder. Want het gaat hem vooral om het schilderen, lijkt het wel, al heb ik hem ooit de kunstenaar zonder handschrift genoemd.  Je kunt dat ook heel mooi zien in de catalogus waarin zijn landschappen verzameld zijn (al is het geen volledig compleet beeld geworden). Ook hier vind je heel realistisch-figuratieve schilderijen naast puur abstracte impressies van landschappen.

Zelf zegt Richter overigens over zijn werk: “als mijn abstracte werk mijn werkelijkheid laat zien, dan laten mijn landschappen en stillevens mijn verlangen zien”. Dat verlangen gaat van de zee naar de bergen, van weilanden naar het bos, van ijsbergen naar wolken en sterren, tot en met stadsgezichten toe.

Tussen 1963 en 2018 heeft Richter landschappen geschilderd, getekend, gefotografeerd, een kunstenaarsboek gemaakt, een sculptuur, romantisch of abstract, overgeschilderd of geconstrueerd. Maar altijd onmiddellijk herkenbaar als een Richter.

Ook de figuratieve schilderijen hebben altijd echte Richter-kenmerken, zoals de onderwerpskeuze – zaken waar anderen langs kijken, zoals een onooglijk bomenrandje of een simpel weiland of een saai weggetje worden intrigerend als Richter ze schildert. Een brug in het Roerdal wordt heel minimaal onder in beeld neergezet, maar de lucht is een beetje heiïg en het lijkt of je tegen de zon in kijkt.

En zo weet Richter van heel gewone zaken iets bijzonders te maken, altijd weer, en altijd op een andere manier. Het is bijna onvoorstelbaar dat de man die die brug schilderde met die stille lucht ook dat krankzinnige parkschilderij maakte met die wilde kwaststreken. Maar bij Richter accepteer je dat en kun je alleen maar stilletjes applaudisseren.

Wat een geweldig idee overigens, om alle landschappen een keer bij elkaar te zetten – een mooier overzicht van deze veelzijdige kunstenaar kun je je bijna niet wensen. Puur genieten!

• Gerhard Richter – Landscape – Hatje Cantz – ISBN 978-3-7757-4713-4
• Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel: Landscape