De “Erlkönig”, oftewel de Elzenkoning, is een mythische figuur in de Duitse literatuur die zijn naam te danken heeft aan een vertaalfout. In een oud Deens lied was sprake van de elvcrkonge, dat letterlijk vertaald elfenkoning betekent. De Duitse schrijver Herder dacht dat er Erl (de boom Els) bedoeld was en vertaalde het voor zijn bundel Stimmen der Volker (1778) als Erlkönig.

Goethe baseerde vervolgens zijn beroemde gedicht Der Erlkönig op het verhaal van Herder. Dat gedicht werd op muziek gezet door onder meer Reichardt en Schubert. Het lied van Schubert is tegenwoordig het bekendst, en er zijn in ieder geval een paar kippenvelverwekkende versies van bekend. De indrukwekkendste uitvoering (waar ik in ieder geval elke keer weer kippenvel bij krijg) is die van de bariton Hans Hotter, met Gerald Moore op de piano. Die kun je hieronder dan ook beluisteren, met excuses voor de tikken en het geruis, de opname komt van een kleine oude mini-lp uit de, ondanks de lullige titel, voortreffelijke serie “Muzikale Miniaturen”.

Maar er zijn meer verrassende Erlkönig-variaties. Zo heb ik ooit een langspeelplaat gekocht van de componist Dick Raaijmakers, waarvan de eerste plaatkant bestaat uit het nummer Ballade Erlkönig voor luidsprekers. Een klein half uur elektronische muziek waar je met een beetje fantasie het verhaal van de Erlkönig in terug kon horen. Fascinerend en prachtig. Je kunt hier naar het beginfragment luisteren.

Er is nóg meer. De Franse schrijver Michel Tournier gebruikte het Erlkönig-thema om een buitengewoon fascinerend, huiveringwekkend mooi boek te schrijven dat ik als een hoogtepunt van de Europese literatuur beschouw. De vertaling De Elzenkoning is voor vijf euro als pocket te koop. Het boek maakte bovendien zoveel indruk dat er ook een toneelvoorstelling van gemaakt is.

De inspiratie voor deze Erlkönigvariaties komt niet uit het verhaal van Herder, maar uit het gedicht van Goethe, dat we hier dan ook laten zien (luister ondertussen naar de uitvoering van Hans Hotter door onderaan de pagina op het juiste driehoekje te klikken).

Der Erlkönig

Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?
Es ist der Vater mit seinem Kind;
Er hat den Knaben wohl in dem Arm,
Er faßt ihn sicher, er hält ihn warm.

Mein Sohn, was birgst du so bang dein Gesicht? –
Siehst, Vater, du den Erlkönig nicht?
Den Erlenkönig mit Kron und Schweif? –
Mein Sohn, es ist ein Nebelstreif. –

“Du liebes Kind, komm, geh mit mir!
Gar schöne Spiele spiel ich mit dir;
Manch bunte Blumen sind an dem Strand,
Meine Mutter hat manch gülden Gewand.”

Mein Vater, mein Vater, und hörest du nicht,
Was Erlenkönig mir leise verspricht? –
Sei ruhig, bleibe ruhig, mein Kind;
In dürren Blättern säuselt der Wind. –

Willst, feiner Knabe, du mit mir gehn?
Meine Töchter sollen dich warten schön;
Meine Töchter führen den nächtlichen Reihn,
Und wiegen und tanzen und singen dich ein.”

Mein Vater, mein Vater, und siehst du nicht dort
Erlkönigs Töchter am düstern Ort? –
Mein Sohn, mein Sohn, ich seh es genau:
Es scheinen die alten Weiden so grau. –

“Ich liebe dich, mich reizt deine schöne Gestalt;
Und bist du nicht willig, so brauch ich Gewalt.”
Mein Vater, mein Vater, jetzt faßt er mich an!
Erlkönig hat mir ein Leids getan! –

Dem Vater grausets, er reitet geschwind,
Er hält in Armen das ächzende Kind,
Erreicht den Hof mit Mühe und Not;
In seinen Armen das Kind war tot.

(Goethe).

Je kunt luisteren door op het driehoekje te klikken.